Onderzoekers vinden PFAS in plastic én in duurzame rietjes: "Geen direct gevaar voor de gezondheid, maar gebruik ze beter niet"
In de meeste "duurzame" rietjes van papier, bamboe en zelfs glas hebben onderzoekers PFAS gevonden. Ook in plastic rietjes zijn die aanwezig. Hoewel de concentratie erg laag is en er dus geen acuut gezondheidsgevaar is, raden de onderzoekers het gebruik van rietjes (behalve die van roestvrij staal) toch af. Zo kan je volgens hen alvast één bron van blootstelling aan PFAS vermijden.
"Honderd procent biologisch afbreekbaar": wie dat leest op een pakje papieren rietjes in de winkel, zal niet gauw vermoeden dat er PFAS in die rietjes zitten. Toch vonden onderzoekers van de UAntwerpen het tegendeel in een steekproef voor een bachelorthesis. Zowel in papieren rietjes als bij herbruikbare rietjes van bamboe of glas spoorden ze een lage concentratie aan PFAS op. Ze testten op 29 verschillende stoffen.
Wat zijn PFAS?
PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) zijn chemische stoffen die niet of nauwelijks natuurlijk afbreekbaar zijn, sommige schadelijker dan andere. Ze blijven dus in het milieu en in ons lichaam aanwezig. Het zijn synthetische stoffen die in de chemische industrie worden geproduceerd en dus niet van nature aanwezig zijn in ons milieu.
Vaak worden ze gebruikt voor het waterdicht maken van producten zoals regenjassen, of als vet- of vuilafstotende laag, bijvoorbeeld bij pannen.
Vooral PFOS, één soort van PFAS, is bekend sinds het 3M-schandaal in Zwijndrecht, maar PFAS is een hele "familie" van chemische stoffen. Lees er meer over in dit artikel.
Om de concentraties te bepalen, knipten ze papieren rietjes van twintig merken in stukken, om daarna de aanwezige chemische stoffen te analyseren. In bijna alle rietjes vonden ze op z'n minst één van de stoffen. Van glas, bamboe, plastic, en roestvrij staal testten ze telkens vijf merken.
Ook daar werd er in de meeste rietjes PFAS gevonden, behalve in de roestvrij stalen rietjes. Die kunnen dus een alternatief zijn, in tegenstelling tot plastic rietjes, waar ook PFAS in gevonden werden. Bovendien kunnen plastic producten minuscule plastic deeltjes afgeven, ook met mogelijke gezondheidsrisico's.
Geen direct gevaar, maar makkelijk te mijden
Kleine deeltjes van PFAS kunnen in ons lichaam terechtkomen via lucht of voeding, om uiteindelijk in ons bloed te belanden.
Bij rietjes vonden Amerikaanse onderzoekers dat er in elk geval een deel "doorsijpelt" tot in de drank, toch zeker bij het eerste gebruik. Of dat ook zo is bij ons, is voorlopig niet duidelijk. PFAS-opdrachthouder voor de Vlaamse Regering Karl Vrancken wijst op het belang van die vraag in zijn reactie op deze studie:
"Materialen die in contact staan met voeding moeten verder geëvalueerd en gereglementeerd worden. Daarover gaan we in overleg met de bevoegde federale diensten. Er loopt een Europese procedure voor uitfasering van PFAS in alle niet-essentiële toepassingen", zo zegt Vrancken.
Hoe gevaarlijk de blootstelling is, blijft voorlopig een vraagteken. Het is geweten dat acute blootstelling aan hoge concentraties gezondheidsgevaren met zich meebrengt, zoals een verhoogd risico op kanker. Daarom zijn er al grenswaarden vastgelegd, onder andere in Europa.
Er is geen acuut gezondheidsgevaar, maar je kan rietjes wel makkelijk vermijden om in totaal minder PFAS binnen te krijgen
Maar of we ook schade ondervinden van blootstelling aan lage concentraties, is moeilijk te zeggen. De stoffen stapelen zich op in je lichaam, waardoor onderzoekers ook langetermijnschade daarvan voor mogelijk houden.
Daarom besloten de onderzoekers deze resultaten toch de wereld in te sturen, vertelt Thimo Groffen van de onderzoeksgroep Ecosphere, begeleider van de bachelorproef. "Er is geen direct gevaar voor de gezondheid. Maar je kan het gebruik van rietjes makkelijk vermijden en op die manier je totaalinname van PFAS verminderen". Minder rietjes gebruiken, of voor roestvrij staal kiezen, is dus zijn boodschap.
"Dit is voornamelijk belangrijk voor kinderen, aangezien zij in verhouding meer drinken per kilogram lichaamsgewicht dan volwassenen, en vaker gebruik maken van drinkrietjes", aldus Groffen.
Geen kwade wil
Ook in het milieu blijven PFAS aanwezig. Honderd procent biologisch afbreekbaar zijn rietjes met PFAS dus niet.
Ze composteren is dan ook geen goed idee. "In België mag je de rietjes eigenlijk sowieso niet composteren, al zullen ze misschien accidenteel wel eens bij het gft belanden. Normaal gezien komen ze in het restafval terecht, maar om de stoffen te vernietigen, moeten ze wel aan heel hoge temperaturen verbrand worden", merkt Groffen nog op.
Waarom zetten producenten dan op hun product dat het duurzaam of biologisch afbreekbaar is? Waarschijnlijk is de productie van de rietjes niet de oorzaak van de aanwezigheid van PFAS. "De waarden die we vinden zijn laag, zelfs ónder de grens die Denemarken bepaald heeft, een land waar het verboden is om producten met PFAS te behandelen. Als men bewust PFAS toevoegt om een product bijvoorbeeld waterdicht te maken, zou je boven die waarden zitten", legt Groffen uit.
De bron zit vermoedelijk dus vroeger in het proces: PFAS kunnen aanwezig zijn in de basisproducten zoals gerecycleerd papier, of in bamboe dat gebruikt wordt.
Beluister het gesprek met Thimo Groffen, begeleider van de bachelorproef, bij Radio 2:
