Het verhaal van Britse topatleet én slachtoffer mensenhandel Mo Farah is lang geen uitzondering
In het Verenigd Koninkrijk komen jaarlijks duizenden gevallen van mensenhandel aan het licht, in ons land enkele honderden. Toch is dat slechts het topje van de ijsberg. Dat een topatleet en Britse nationale held als Mo Farah nu met zijn verhaal naar buiten komt, is daarom enorm belangrijk voor slachtoffers, zegt mensenhandelexpert Patricia Le Cocq.
Als kind was de viervoudig olympisch kampioen Mo Farah het slachtoffer van mensenhandel. Dat vertelt hij in een documentaire van de Britse omroep BBC.
Zijn naam is niet Mo Farah, wel Hussein Abdi Kahin. Als acht- of negenjarig jongetje werd hij weggehaald uit zijn thuishaven Somaliland en ondergebracht bij een familie in Djibouti. Vandaar bracht een vrouw die hij niet kende hem naar het Verenigd Koninkrijk. Farah kreeg er valse papieren en moest er werken als huishoudhulp voor een gezin.
Een vrouw die ik niet kende en waar ik geen band mee had, heeft me de naam Mo Farah gegeven
Honderden gevallen zijn topje van ijsberg
Farah is lang niet het enige slachtoffer van mensenhandel. Modern slavery is in het Verenigd Koninkrijk een enorm probleem. Veel mensen werken er namelijk in het zwart, een ideale situatie voor mensensmokkelaars en -handelaars.
In totaal zijn er in het VK in 2020 zo'n 10.000 gevallen van mensenhandel gemeld. Ongeveer de helft van de slachtoffers zijn, net zoals Mo Farah toen hij als huishoudhulp werd uitgebuit, kinderen. Het gaat dan enkel om de gerapporteerde gevallen, vaak blijft de uitbuiting onder de radar.
De cijfers weerspiegelen nooit de werkelijke omvang van het fenoneen
Ook in ons land worden jaarlijks honderden inbreuken inzake mensenhandel vastgesteld. In 2020 waren dat er 278, het jaar ervoor nog 331 en in 2016 zelfs 400.
"Dat zijn enkel de feiten die de politie vastgesteld heeft, maar dat is het topje van de ijsberg", zegt mensenhandelexperte bij het Federaal Migratiecentrum Myria Patricia Le Cocq. "Mensenhandel is sowieso per definitie een meer verborgen fenomeen, dat moeilijk is om te detecteren. De cijfers weerspiegelen nooit de werkelijke omvang van het fenomeen."
Mensenhandel is de uitbuiting van mensen om er geld mee te verdienen. Het is een vorm van moderne slavernij. De uitbuiting kan seksueel zijn – in de prostitutie bijvoorbeeld – of economisch: in de bouwsector, in de horeca of als huishoudhulp.
Mensensmokkel is mensen helpen om illegaal een grens over te steken, met als doel zelf winst te maken. Zowel mensenhandel als mensensmokkel zijn strafbaar in België.
Bovendien is de grens tussen mensensmokkel en mensenhandel vaak erg dun. "Juridisch gezien zijn mensenhandel en mensensmokkel twee aparte misdrijven, maar in de werkelijkheid zijn ze vaak aan elkaar gelinkt", weet Le Cocq.
"Nigeriaanse vrouwen die in de prostitutie worden uitgebuit, worden bijvoorbeeld vaak eerst gesmokkeld naar Italië, om daar soms reeds uitgebuit te worden in de prostitutie. Ook Mo Farah lijkt eerst naar het Verenigd Koninkrijk te zijn gesmokkeld om daarna in een situatie van slavernij terecht te gekomen te zijn."
Ik moest huishoudelijke klusjes opknappen en op de kinderen letten, als ik wat te eten wou krijgen
Moeilijk om te ontsnappen
Voor slachtoffers van mensenhandel kan de getuigenis van Farah van groot belang zijn. Het is vaak namelijk om verschillende redenen ontzettend moeilijk om te ontsnappen uit de situatie van uitbuiting.
"Soms zijn slachtoffers te bang om naar voren te komen", zegt Le Cocq. "Vaak zijn ze bang voor de overheid. De politie is volgens hen bijvoorbeeld vaak niet te vertrouwen, omdat de politie in hun land van herkomst corrupt is. Dan is het heel moeilijk voor hen om te begrijpen dat politie je soms ook kan helpen."
Als ik iemand iets zou zeggen, "zou ik mijn familie nooit terugzien", werd me verteld
Soms accepteren slachtoffers hun lot ook simpelweg omdat ze het in hun land van herkomst nog slechter zouden hebben. "Terwijl de omstandigheden waarin ze werken echt onaanvaardbaar zijn en tegenstrijdig met de Belgische normen", benadrukt Le Cocq. De wet zegt dan ook dat de "toestemming" van slachtoffers van mensenhandel om in die omstandigheden te werken niet relevant is. De praktijk blijft strafbaar.
Rolmodel
Dat een topatleet en nationale held als Mo Farah nu met zijn verhaal naar buiten komt, kan slachtoffers dus een hart onder te riem steken en hen aanmoedigen om zelf ook stappen te zetten om uit hun situatie te geraken.
"Het is positief is dat Mo Farah hiermee naar voren komt. Zo kunnen slachtoffers zien dat ze uit hun situatie kunnen ontsnappen en een echte toekomst kunnen opbouwen", aldus Le Cocq. "Áls slachtoffers die nu uitgebuit zijn, toegang hebben tot het verhaal van Mo Farah, dan is dat een vorm van empowerment."
Toekomst in ons land
Het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken heeft intussen al laten weten dat Mo Farah zijn Britse nationaliteit niet zal verliezen, ook al verkreeg hij die dus zoals nu blijkt met valse papieren. "Mo Farah zal niet vervolgd worden. Iets anders suggereren is fout", zo klinkt het.
Ook in ons land kunnen slachtoffers van mensenhandel in ons land blijven. Bij een vermoeden van mensenhandel worden de mogelijke slachtoffers in contact gebracht met één van de drie gespecialiseerde opvangcentra in ons land, in Antwerpen, Luik of Brussel.
"Ze kunnen er tot rust komen en hebben recht op een reflectieperiode van 45 dagen", zo legt Le Cocq uit. "In die 45 dagen kan het potentiële slachtoffer beslissen of hij of zij wil samenwerken met de overheid."
Als het slachtoffer daarna beslist om te helpen bij het gerechtelijk onderzoek en zich houdt aan bepaalde voorwaarden, kan het slachtoffer een tijdelijke verblijfstitel krijgen. "Zo wordt het evenwicht bewaard tussen de wil om slachtoffers te beschermen en de wil om daders te vervolgen", aldus Le Cocq. Als er een vervolging voor de rechtbank volgt, kan het slachtoffer een aanvraag doen voor een definitieve verblijfstitel in België. De gespecialiseerde centra helpen de slachtoffers dan bij de integratie en de opbouw van hun leven in België.