Waar is "onze" Panamarenko gebleven? Zeker 134 kunstwerken van Vlaamse gemeenschap zijn vermist

De “Collectie Vlaamse Gemeenschap” bestaat uit meer dan 18.000 kunstwerken, deels eigendom van de Belgische staat en deels van de Vlaamse gemeenschap. Ze worden aangekocht om de sector te stimuleren. In 2021 kwamen er bijvoorbeeld 281 stuks bij, goed voor een prijskaartje van om en bij de 4 miljoen euro. Het grootste deel van de kunstwerken komt in musea terecht, al belanden sommige items ook in overheidsgebouwen zoals ambassades en kabinetten. De rest wordt bewaard in depots. 

Elk jaar wordt de staat van de collectie gecontroleerd, en het is tijdens zulke checks dat aan het licht komt dat bepaalde kunstwerken missing in action zijn. Parlementslid Filip Brusselmans (Vlaams Belang) vroeg aan minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA) de nieuwste cijfers. Daaruit blijkt dat  tussen 2012 en vorig jaar 134 kunstwerken als vermist zijn opgegeven. “160 als we de cijfers van dit jaar erbij tellen. En dat op slechts 1.100 gecontroleerde werken”, aldus Brusselmans. “Volgens het kabinet-Jambon bestaat de collectie intussen overigens uit 27.000 in plaats van 18.000 stuks, hoewel dat cijfers officieel wordt gecommuniceerd. Weten ze wel wat er in hun collectie zit?”

De verdwenen kunstwerken zijn schilderijen, tekeningen en zelfs beeldhouwwerken van bekende en minder bekende namen. Denk maar aan een lithografie van Panamarenko, een tekening van kunstschilder Raoul De Keyser en in het verleden zelfs werken van Rembrandt, René Magritte en Roger Raveel.

Niet alleen hekelt Brusselmans “de slechte inventarisatie van de kunstcollectie”, hij begrijpt ook niet dat er met de aangiftes bij de politie niks lijkt te gebeuren. “In 2018 heeft toenmalig minister van Cultuur Sven Gatz (Open VLD) meer controles en een actieplan in samenwerking met de federale politie aangekondigd, maar daar is niks van in huis gekomen. Voor zover wij weten, worden er geen werken teruggevonden.”

Janpiet Callens, gepensioneerd hoofdinspecteur Kunst- en Antiekzaken van de toenmalige afdeling Kunstcriminaliteit van de federale politie, acht de kans klein dat de verdwenen kunstwerken nog worden opgesnord. “Destijds (2016, nvdr.) heeft toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon de Kunstcel afgeschaft, en dus verdwijnen zulke aangiftes in de hoop dossiers van de politie. Heeft een inspecteur er belangstelling voor, dan heb je geluk, anders belandt de melding onderaan de stapel. Mijn ervaring leert dat voor zoiets geen prioriteiten zijn.”

Callens wijt het verdwijnen van de kunstwerken vooral aan onzorgvuldig beheer. “Elke keer er een nieuwe minister en dus een nieuw kabinet komt, worden werken uitgeleend om de bureaus te verfraaien. Bij afloop van een legislatuur gebeurt het wel eens dat bijvoorbeeld het personeel de kunstwerken mee naar huis neemt.”

Volgens Luc Delrue, secretaris-generaal van het departement Cultuur, houdt Vlaanderen de laatste jaren veel beter bij wat er met de kunstaankopen gebeurt. “Elk werk dat nu wordt aangekocht, wordt digitaal geregistreerd in een beheersysteem dat ook professionele musea gebruiken. Theoretisch gezien kan geen enkel werk meer verdwijnen.”

Het Vlaamse departement Cultuur, Jeugd en Media geeft voorts aan dat onder meer een nieuw “state of the art-depot” in Vilvoorde, een nieuw digitaal klantenportaal voor de opvolging van niet-museale bewaargevingen en een uitbreiding van het team, het beheer van de kunstcollectie nog meer moeten verbeteren.