De 50 jaar durende zoektocht van Israël-correspondent Ankie Rechess na het bloedbad in München: wie vermoordde haar man?

Voor Duitsland waren de Spelen in 1972 erg belangrijk. Ze moesten namelijk de Spelen van 1936 doen vergeten, die toen in nazi-Duitsland georganiseerd werden. Er was zelfs bijzondere aandacht voor de Israëlische ploeg atleten, omdat er overlevenden van de Holocaust deel van uitmaakten. En net toen gebeurde het ondenkbare. Tijdens de nacht van 4 op 5 september drong een moordcommando van de Palestijnse terreurbeweging Zwarte September de vertrekken van de Israëlische ploeg binnen en werden 11 atleten en officials gegijzeld. In een ultieme poging van de Duitse politie om de gijzeling te stoppen, kwamen ze alle elf om het leven, samen met een Duitse politieman en vijf van de acht leden van het Palestijnse commando.  

Vijftig jaar na de aanslag neemt Duitsland de verantwoordelijkheid op voor de fouten die toen gemaakt zijn. Bovendien is nu ook een akkoord bereikt met de families van de Israëlische slachtoffers. De Duitse regering zal de nabestaanden van de aanslag 28 miljoen euro aan compensaties uitbetalen. Over dat bedrag werd jaren onderhandeld. De Duitse regering hakte de knoop door nadat naast de Israëlische president Isaac Herzog ook de voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité Thomas Bach dreigde weg te blijven van de herdenking. In 1972 en 2002 betaalde het land al ongeveer 4,6 miljoen euro uit als humanitaire steun voor de getroffenen. 

André Spitzer was één van de atleten die toen om het leven kwam. De weduwe van de schermmeester, VRT NWS en Nieuwsuur-correspondente in Israël Ankie Rechess, blijft achter met een dochtertje en heel wat vragen. Hoe werd haar man om het leven gebracht? Wie was de moordenaar van haar man? Wat is er met de terroristen gebeurd? En vooral: waarom werkten de Duitse autoriteiten haar zo hard tegen in de zoektocht naar antwoorden? Nu vijftig jaar later is ze samen met een aantal experts op zoek gegaan naar de definitieve antwoorden op die vragen. KRO en NCRV maakten over die zoektocht een tweedelige televisiedocumentaire die vanaf morgen (6 september) te zien is op VRT MAX en op 6 en 13 september om 22.50 uur op Canvas. 

Dat er destijds grote blunders gemaakt zijn door de Duitse autoriteiten, is algemeen geweten. Zo werd een (mislukte) bevrijdingsoperatie in het Olympisch dorp live op de televisie uitgezonden. De gijzelnemers konden binnen in het hotel alles volgen, waardoor ze exact wisten wat de politiediensten planden. Zo wisten ze ook dat er helemaal niet met Israël onderhandeld werd over de door hen geëiste vrijlating van 250 Palestijnse gevangenen. De Palestijnse terroristen eisten vervolgens een vliegtuig op om samen met de elf gijzelaars richting Caïro te vluchten.

Toen de Palestijnse terroristen en de Israëlische gijzelaars naar een militair vliegveld geëscorteerd werden, ging alles verkeerd. In het vliegtuig waren geen piloten aanwezig:  de Duitse autoriteiten, zo bleek, waren nooit van plan geweest om de terroristen naar Egypte te laten vertrekken. Een Arabische onderhandelaar werd ook op alle gebieden tegengewerkt door de Duitse politie. Dat leidde tot heel wat frustratie bij de gijzelnemers. "De fouten die hier gemaakt zijn, de arrogantie waar hiermee werd omgegaan, het amateurisme, ... Ik heb het er erg moeilijk mee", vertelt Ankie in de documentaire. 

Eén dag na het bloedbad kondigde het Internationaal Olympisch Comité (IOC) aan dat de Spelen gewoon hervat werden. De nabestaanden van de slachtoffers reageerden vol ongeloof, en werden daarin gesteund door de Israëlische bevolking. "The games must go on? Alsof er niks was gebeurd. Dat was voor mij een hele vreemde ervaring. Ik zat hier gewoon in ongeloof. Ik kon dat echt niet begrijpen", vertelt Ankie. 

Zeven weken na de aanslag kaapten andere leden van de Zwarte Septemberbeweging een vliegtuig van de luchtvaartmaatschappij Lufthansa. Ze eisten de vrijlating van de drie gijzelnemers die de mislukte bevrijdingsactie overleefden. De Duitse autoriteiten gingen meteen op die eis in en de Palestijnse terroristen werden uitgeleverd aan Libië, waar ze als helden onthaald werden. Volgens Tom Zwart, hoogleraar mensenrechten en lid van het adviesbureau dat de zaak in handen heeft genomen, was het overduidelijk dat Libië medeplichtig was aan de aanslag. Hij meent dat er wetenschappelijk bewijs is dat de Libische leider Khaddafi achter de aanslag zat. 

Ongeacht het wetenschappelijk bewijs, kwamen de terroristen opnieuw op vrije voeten in Libië. "Ik vond dat onwaarschijnlijk", vertelt Ankie. "Ik kwam thuis en ik keek naar een persconferentie met die drie terroristen. Ze vertelden net welke fantastische daad ze hadden verricht. Ze waren heel trots. Ik dacht: hoe is dat nu mogelijk?"

In het tweede deel van de documentaire gaat Ankie op zoek naar de moordenaar van haar man. Ze wil ook te weten komen hoe haar man exact om het leven gekomen is. In tegenstelling tot wat de Duitse autoriteiten 50 jaar lang beweerden, hadden ze wel degelijk alle informatie van de gijzelingsactie en de nasleep ter beschikking. De documentairemakers kunnen het autopsierapport inkijken over hoe André Spitzer omkwam. Twee schoten hadden de man in het hart getroffen. Dat hij onmiddellijk dood was, is ergens een opluchting voor Ankie.

Ankie komt in de documentaire ook te weten wie haar man heeft vermoord, een vraag waar ze al 50 jaar lang een antwoord op zocht. In het archief vinden ze het rapport van de politieactie terug. Daarin staat dat Mohammed Safady, een terrorist die deel uitmaakte van die Zwarte Septemberbeweging, de fatale schoten loste die de Israëlische atleten doodden. Officieel klinkt het dat twee van de drie Palestijnse terroristen door de Israëlische geheime dienst geliquideerd werden, maar het voormalige hoofd van de Palestijnse inlichtingendienst weet de documentairemakers te vertellen dat Safady en Gashey, een andere terrorist die betrokken was bij het bloedbad in München, nog steeds in leven zijn. Mohammed Safady spreken kan Ankie niet, want een contractuele overeenkomst met een andere nieuwsomroep verbiedt hem dat. Hij zou zich al 50 jaar voor de Mossad schuilhouden in Libanon. 

Met de onthullingen in de documentaire komt een einde aan de lange zoektocht naar antwoorden. Ook de strijd van Ankie met de Duitse overheid bereikt stilaan het eindpunt. Ankie en de andere nabestaanden van het Israëlitisch olympisch team hadden drie eisen gesteld aan de Duitse regering: publieke excuses, de opening van alle archieven over de gijzeling en de nasleep en een compensatie voor de nabestaanden. De twee eerste verzoeken werden ingewilligd, al moesten de nabestaanden wel tot de Spelen van vorig jaar in Tokio wachten op de minuut stilte. Met het besluit van de Duitse overheid dat vorige week werd genomen om de nabestaanden 28 miljoen euro uit betalen, lijkt nu ook hun laatste eis ingewilligd. 

De beslissing van de Duitse regering lijkt goed getimed. Dat schrijft NRC in een beschouwing van de documentaire. Vandaag vindt de officiële herdenking van de aanslag plaats in München. Zowel de Israëlisch president Isaac Herzog als de voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité dreigden uit protest weg te blijven van de herdenking. Ankie kijkt tevreden terug op de documentaire. "Als ik nu terugkijk, is het surrealistisch dat ik vijftig jaar lang naar die antwoorden moest zoeken. Door deze documentaire heb ik dingen geleerd waar ik anders nooit achter was gekomen.”