De vijf boeken van de week: de vertaling van de debuutbundel van Amanda Gorman, "het grappigste boek van het jaar" en een bezoek aan de kathedraal van Antwerpen in de 16e eeuw   

De jonge zwarte dichteres Amanda Gorman maakte in 2021 grote indruk tijdens de inauguratie van president Joe Biden met "The hill we climb”. Wie de debuutbundel van Gorman zou vertalen, creëerde een mediarel in de lage landen. Eerst viel de keuze op Marieke Lucas Rijneveld, maar daar kwam protest tegen. De Nederlandse zwarte schrijfster Zaïre Krieger heeft nu de vertaling gemaakt van "Noem ons wat we dragen" (uitgeverij Meulenhoff). 

De poëzie van Gorman is ongelooflijk activistisch, aldus Krieger op Klara. Gorman kaart heel veel problemen aan uit de zwarte gemeenschap in Amerika. Maar ze schrijft ook over de COVID-tijd om "niet te vergeten". Vandaar het "dragen" uit de titel omdat "we allemaal COVID een beetje meedragen".

Gorman slaagt erin die zware thema’s in een bedrieglijk eenvoudige taal neer te zetten. Net als Gorman is Krieger een spoken word artiest. Op gebied van taal schrijft Gorman zich in in de Amerikaanse traditie van preken en gospel uit de kerk.Krieger groeide ook op met deze traditie en herkende in de gedichten de spirituele waarde, wat de vertaling voor haar gemakkelijker maakte. 

Gorman betekent een enorme verrijking voor de poëzie, vertelt Krieger. "Je introduceert niet enkel een heel belangrijke speler in de poëzie wereldwijd, maar ook een hele scene van spoken word artiesten in België en Nederland." Daarom testte Zieger de vertaling ook op de "perform-baarheid" door ze luidop voor te lezen en te letten op de cadans. 

In "Noem ons wat we dragen" staan ook de originele Engelse versies van de gedichten.

Marie-Anne Vanderhasselt is klinisch psycholoog en stressexperte verbonden aan de UGent. In "Ouders onder hoogspanning" (uitgeverij El Tigre Publishing) deelt ze nieuwe inzichten uit recent wetenschappelijk onderzoek. 

Stress is het vrijgeven van energie in ons lichaam zodat we kunnen reageren en ons inspannen. Heb je het gevoel dat je de situatie onder controle hebt en dat wat jij doet min of meer een invloed heeft, dan ervaar je positieve stress. Is dat niet zo, dan gaat de situatie je meer angst geven en je verlammen. Belangrijk is om na een stressvolle situatie opnieuw tot rust te komen en die vrijgekomen energie los te laten, vertelt Vanderhasselt op Radio 1.

Een recent wetenschappelijk inzicht is dat mensen die elkaar goed kennen, partners of ouder-kind, stress van elkaar lichamelijk gaan overnemen, inclusief de harstslag en ademhaling. 

Stress wordt niet alleen onderhuids doorgegeven maar ook over de generaties heen, tussen bv. grootouders en achterkleinkinderen. Dat zijn nieuwe inzichten uit de epigenetica. Deze overgeërfde stressgevoeligheid is het gevolg van de levensstijl van onze voorouders. 

Onderzoek toont aan dat ouders in westerse landen vatbaarder zijn voor parentale burn-out. Volgens Vanderhasselt is dit geen modeverschijnsel. "De maatschappij is complexer geworden, door de digitalisering komen er veel prikkels en informatie op ons af, we willen veel dingen tegelijkertijd gaan doen en de veelheid aan keuzes zorgt ook voor stress." 

Vanderhasselt ziet ook multitasken als een bron van negatieve stress. "We houden onszelf voor de gek." Uit studies blijkt dat het zo allemaal trager gaat en dat er ook meer fouten worden gemaakt. Dit verklaart ook waarom de lockdown zo zwaar was voor thuiswerkende ouders. 

Wie in de 16e eeuw de kathedraal van Antwerpen binnenstapte, werd niet overweldigd door een sacrale stilte, maar door een heus kleurenfestival, een zee van geluiden en parfums die de stank probeerden te verdoezelen. In "De geuren van de kathedraal. De overweldigende 16e eeuw in Antwerpen" (uitgeverij Lannoo) reconstrueert kunsthistorica Wendy Wauters een bezoek aan dé toenmalige hotspot van de metropool Antwerpen.

In de kathedraal was er heel wat bedrijvigheid: er werden per dag soms meer dan 100 missen gehouden aan de talrijke zijaltaren. Daartussen liepen ook nog handelaren, kleinvee en honden. Er waren heel wat klachten over de stank die in de kathedraal ging, een plaats die weinig verlucht was: de lichaamsgeuren van pelgrims en noodlijdenden met allerlei abcessen bleven er hangen en er was ook een lijkgeur. 

Iedereen die het zich financieel kon permitteren, liet zich toen begraven in de kathedraal. In tijden van pest en oorlog was er een grote toestroom van overledenen en werden de lijken soms al opgegraven vooraleer ze volledig ontbonden waren. "Het moet een penetrante geur geweest zijn", vertelt Wauters op Radio 1.

Tot aan de ontdekking van Louis Pasteur aan het eind van de 19e eeuw geloofde men in de miasmatheorie die stelde dat rottende luchtdeeltjes ziekteverspreiders waren. Slechte geuren werden bestreden met verschillende remedies uit de toenmalige huishoudboekjes die in Antwerpen circuleerden: je kon vuren branden, ervoor zorgen dat de lucht in beweging bleef door vogels te laten klapwieken of door zelf goede geuren te dragen als een beschermend schild. 

Er werd heel veel symboolwaarde toegekend aan geur. Wanneer je slecht rook, betekende dat dat ook je ziel moreel niet helemaal in orde was of dat je een fout geloof aanhing. Heksen waren zogezegd herkenbaar aan hun slechte geur. Van zodra iemand zich bekeerde rook die ineens wel goed. 

David Sedaris, bekend van de immens populaire Amerikaanse radio- en podcastreeks "This American Life", is al sinds de jaren negentig een fenomeen in de Verenigde Staten. In zijn nieuwste essaybundel "Happy-go-lucky" (uitgeverij Podium) observeert hij genadeloos zijn eigen leven en dat van anderen. Van zijn boeken zijn wereldwijd ruim tien miljoen exemplaren verkocht.

De Britse krant The Guardian kroont Sedaris tot "de koning van komische verhalen" en ook volgens Christophe Vekeman is "Happy-go-lucky" nu al het grappigste boek van 2023. Hij schrijft vlijmscherp maar met humor en zelfrelativering over thema's zoals familie, relatieproblemen, ouder worden en de lockdown. 

Vekeman verwijst in zijn recensie op Klara naar de harde en compassieloze manier waarop Sedaris zijn vader, die tegen de honderd loopt, portretteert als "een engerd die bij het aanschouwen van een van zijn dochters in bikini op het strand ooit "Was ik maar vijfendertig jaar jonger" gekreund heeft." Of wanneer hij zijn partner Hugh, met wie hij inmiddels al dertig jaar lang een relatie heeft, omschrijft als saai.

Ook de lockdown is een bron van vermaak voor Sedaris. Hij stelt vast dat, samen met het toiletpapier, ook de vervangers daarvan uit de rekken verdwijnen: servetjes en keukenrollen en vraagt zich af of koffiefilters, nog op voorraad, hiervoor ook kunnen dienen.

Deze avond gaat "The chapel', de nieuwe film van Dominique Deruddere, in première op het Filmfestival van Oostende. Tegelijk verschijnen zijn memoires: "Met de helm geboren" (uitgeverij Vrijdag). 

Het boek dat Deruddere schreef gaat meer over film dan over zijn privéleven, vertelt hij op Radio 1. Het gaat, naast de films die hij gemaakt heeft, vooral over de films die hij niet gemaakt heeft en waarom dat zo is. Een interessante invalshoek omdat "die soms meer reveleren over wat er achter de schermen gebeurt". 

Deruddere werd in 1957 met "de helm geboren" en kwam met een keizersnede op de wereld. "Ik moest niet vechten om op de wereld te komen. Er wordt gezegd dat je dan voor het geluk geboren wordt en dat dat geluk zal blijven komen." In zijn boek maakt de regisseur meteen komaf met dat bijgeloof, want zijn professionele carrière kent veel pieken en dalen.

Deruddere groeit op in Leopoldsburg en weet al heel vroeg dat hij films wil maken. Hij wordt de regisseur van "Crazy love", "Wait until spring, Bandini", "Hombres complicados" en "Iedereen beroemd!", wat hem een Oscarnominatie oplevert voor beste internationale film. In 2007 trekt hij naar Los Angeles en ontmoet er "de groten der aarde", waaronder Tom Waits.  "Ik lag ooit in zijn Cadillac, toen ik te dronken was om naar huis te rijden", herinnert hij zich. Hij zou één jaar in de VS blijven, het werden er twaalf. 

Sinds 2019 staat Deruddere weer op Belgische bodem. Oostende wordt zijn heimat. Luidt de terugkeer naar Europa zijn afscheid van de filmwereld in? "Al lijkt het zo, toch ga ik niet met pensioen. Ik weet het: er is die tiende film, mijn memoires komen uit... Maar ik blijf films maken tot mijn laatste snik." Die keuze is geen evidentie, geeft hij mee: "België heeft weinig geld voor films en kent enorm veel talent. Waarschijnlijk sta ik niet vooraan in de rij om subsidies te krijgen. Maar ik geef niet op."