Voor het eerst haalde de Europese Unie meer elektriciteit uit wind- en zonne-energie dan uit gas
Het aandeel van wind en zon in de EU-elektriciteitsmix bedroeg vorig jaar 22 procent, een record voor de Europese Unie. Dat berekende de onafhankelijke klimaat- en energiedenktank Ember. Het aandeel van wind- en zonne-energie in de Europese elektriciteitsproductie lag daarmee voor het eerst boven dat van gas.
In de strijd tegen de klimaatverandering moeten we zo snel mogelijk af van de verbranding van fossiele brandstoffen zoals olie, gas en steenkool, om zo minder broeikasgassen uit te stoten. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, zo bleek vorig jaar nog op de klimaatconferentie in Sharm-el-Sheikh, en intussen is er ook de economische realiteit. 2022 was een heel speciaal energiejaar met een grote energiecrisis. Steenkool werd plots weer gewild, na de terugval in Russisch gas. Wat zou het effect zijn op het gebruik van fossiele brandstoffen, en hoe zou de hernieuwbare energie er uitkomen?
Over de energiemix in de EU vorig jaar heeft Ember een rapport klaar. Opvallend: er werd voor het eerst meer elektriciteit opgewekt uit wind- en zonne-energie dan uit gas.
De energiecrisis betekende een rimpeling voor steenkool maar een golf van steun voor hernieuwbare energie
Energiedenktank Ember berekende het aandeel van windenergie en zonnepanelen in de energiemix vorig jaar op 22,28 procent, tegenover 19,91 procent uit gas. Die inhaalbeweging betekent een mijlpaal, en mogelijk een definitief keerpunt: voor volgend jaar verwacht Ember een bijzonder sterke terugval van het aandeel steenkool en gas, terwijl het aandeel wind en zon verder zou toenemen.
Het lijkt er dus op dat de energiecrisis in Europa, na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne, weliswaar voor meer energieproductie uit steenkool heeft gezorgd (+7 procent) maar toch vooral de hernieuwbare bronnen een ferm duwtje in de rug heeft gegeven, zegt Dave Jones van Ember: "De energieschok van 2022 heeft maar een kleine rimpeling veroorzaakt qua steenkoolverbruik, maar een echte golf van steun op gang gebracht voor hernieuwbare energiebronnen. De vrees voor een heropleving van steenkool mag begraven worden."
Energiecrisis op meerdere vlakken
Eigenlijk werd de EU vorig jaar geconfronteerd met een energiecrisis op meerdere vlakken, zegt Ember, want naast de sterke terugval in de levering van Russisch gas bereikte het niveau van nucleaire energie en energie uit waterkracht (door de lange droogte in de zomer) het laagste peil in twee decennia. Dat alleen al veroorzaakte een deficit van 7 procent in Europa's totale elektriciteitsvraag. De vraag was hoe dat probleem opgelost zou worden.
- Een recordgroei in wind- en zonne-energie hielpen stevig om het deficit goed te maken. Het aanbod van zonne-energie groeide het snelst: de toename met 24 procent was goed voor 39 TWh (terawattuur). Dat zou de EU volgens schattingen omgerekend 10 miljard aan uitgaven voor gas hebben uitgespaard.
De EU importeerde 22 miljoen ton extra steenkool, maar gebruikte er maar een derde van
- Ook een lagere vraag hielp: in het laatst kwart van 2022 daalde vraag naar elektriciteit in de hele EU met 7,9 procent tegenover dezelfde periode het jaar daarvoor (-56 TWh). Het zachte weer hielp, net als de hoge prijzen en meer energie-efficiëntie bij de consument, die inzette op een betere isolatie en de thermostaat een graadje lager zette.
- Slechts een deel van het deficit werd opgevuld door meer steenkool in te zetten. Toch ging het aandeel steenkool dus vooruit met 7 procent, waardoor de Europese uitstoot van broeikasgassen door de energiesector prompt met 3,9 procent steeg. Toch bleef het gebruik van steenkool onder het niveau van 2018. De EU importeerde 22 miljoen ton extra steenkool, maar gebruikte er maar een derde van, zegt Ember.
Waar gaan we volgend jaar naartoe? "Aandeel van fossiele brandstoffen zal met 20 procent dalen"
Voor volgend jaar verwacht Ember dat het aandeel van fossiele brandstoffen drastisch zal zakken, met 20 procent. Ember baseert zich daarvoor op de trends van de jongste maanden. "Europa's omschakeling naar hernieuwbaar gaat versnellen als antwoord op de energiecrisis, terwijl waterkracht en de Franse nucleaire energie zich zullen herstellen", klinkt het. "Het aandeel van steenkool gaat dalen, maar dat van gas, dat naar verwachting zeker nog een tijd duurder zal blijven dan steenkool, zal het snelst zakken."
Europa's energietransitie komt sterker dan ooit uit deze crisis
Voor Dave Jones is het zonneklaar: "Europa's omschakeling naar schone energie komt sterker dan ooit uit deze crisis. De Europese landen streven er nu niet enkel naar om steenkool uit te faseren, ze willen dat nu ook voor gas doen."
Jones besluit: "De energiecrisis heeft Europa's elektriciteitstransitie zonder twijfel versneld. We gaan in Europa naar een propere, geëlektrificeerde economie en dat gaan we duidelijk zien in 2023. De verandering komt er snel aan, en iedereen moet er klaar voor zijn."
Ember berekende ook de cijfers voor België. Vorig jaar ging het aandeel van zonne-energie er stevig op vooruit tegenover een jaar eerder. Het aandeel klom met ruim een derde, en ook windenergie won verder terrein. Maar ook het aandeel van gas in onze elektriciteitsproductie ging erop vooruit. In België komen zon en wind samen nog niet boven het aandeel van gas - het scheelt nog een viertal procent.
Hier zien we dus niet de ommekeer die we op Europees niveau zien. Overigens: België staat voor een kleine energie-omwenteling de komende jaren. Vorig jaar was het aandeel nucleair in de elektriciteitsmix volgens Ember bijna 47 procent - tegenover ongeveer 24,5 procent voor gas en 20,5 procent voor zon en wind. Maar ons land gaat stapsgewijs de meeste kernreactoren sluiten, waardoor de puzzel helemaal anders gelegd zal moeten worden.
Ook België werkt hard aan hernieuwbare energie uit wind en zon. Het aandeel van steenkool is in ons land zo goed als onbestaande, maar vorig jaar bedroeg het totale aandeel van fossiele brandstoffen toch nog ongeveer 28 procent. Meer nog, volgens een eerdere studie van Ember zou België in 2030 niet minder, maar méér elektriciteit uit fossiele brandstoffen halen (vooral uit aardgas) en dus ook meer CO2 uitstoten.
