"Blijf met je handen van Afrika!": Paus Franciscus waarschuwt voor hebzucht tijdens zijn bezoek aan Congo

"Blijf met je handen van Congo!" klonk het in de eerste toespraak van paus Franciscus tijdens zijn bezoek aan Congo. "Blijf met je handen van Afrika! Stop met de verstikking van het land. Het is geen mijn die ontgonnen moet worden of een terrein dat geplunderd mag worden." De paus wil daarmee de aandacht vestigen op de hebzucht die de voedingsbodem vormt van het Congolese conflict. De rijke landen kunnen niet langer hun ogen sluiten voor dit onrecht, aldus de kerkvader.

Rond drie uur vanmiddag is paus Franciscus geland in Kinshasa, waar hij werd opgewacht door president Félix Tshisekedi. Het is de veertigste reis van de 86-jarige kerkvader en de vijfde naar Afrika. Het bezoek aan Congo was al gepland voor juli vorig jaar, maar toen sukkelde de 86-jarige kerkvader met zijn knie en was de onveiligheid in het oosten van het land te groot.

Aanvankelijk was de sfeer er erg opgewekt. Tienduizenden mensen juichten de paus toe terwijl hij in zijn 'pausmobiel' van de luchthaven naar de Congolese hoofdstad Kinshasa reed. Sommigen doorbraken de barricades om nog enkele ogenblikken achter de wagen aan te lopen. 

De sfeer keerde echter snel toen de paus aan zijn toespraak begon. Dat deed hij voor het presidentiële paleis. Hij veroordeelde er de "verschrikkelijke praktijken van exploitatie en uitbuiting van Congo, die de mensheid onwaardig zijn". De Congolese bodem bevat heel wat waardevolle mineralen. Het is een van werelds rijkste bronnen aan diamanten, goud, koper, kobalt, tin, tantalium en lithium. 

Die schaarse grondstoffen vormen een voedingsbodem voor conflict. Vandaag is de situatie er slechter dan ooit. Gewapende rebellen maken de provincies Noord-Kivu en Ituri onveilig, dagelijks slaan duizenden mensen op de vlucht en worden hele dorpen uitgemoord. Daarom waagt de paus zich niet aan een bezoek aan Goma of Beni of Bunia. Hij blijft in Kinshasa en ontmoet er mensen die in het oosten slachtoffer zijn geworden van het geweld. 

"Het is een tragedie dat deze gebieden, en in het algemeen het gehele Afrikaanse continent, het slachtoffer blijven van de verschillende vormen van exploitatie en uitbuiting", klinkt het bij de paus. "De hebzucht heeft de diamanten in bloed gedrenkt. Handen af van Congo, handen af van Afrika!"

Na een onderhoud met de president en met kerkelijke en diplomatieke topfiguren, draagt de paus morgen op de luchthaven Ndolo een eucharistieviering op. Daar worden maar liefst 2 miljoen mensen verwacht. Voor een ontmoeting met jongeren was een podium opgericht in het Stade des Martyrs, maar dat podium stortte zondagavond in door de wind tijdens een hevige regenvlaag. Intussen is het hersteld. 

De paus wil zich opwerpen als vredesapostel en iemand die opkomt voor de verschoppelingen in de maatschappij. Tijdens zijn vlucht vanuit Italië, boven de Sahara, heeft hij al gebeden voor de vluchtelingen die vanuit Afrika de zware tocht door de woestijn hebben gewaagd, maar niet in Europa zijn geraakt omdat ze onderweg stierven of "in concentratiekampen vastzitten met het zicht op de Middellandse Zee".  

Geen wonder dat de paus morgen in Kinshasa een onderhoud zal hebben met de slachtoffers van het geweld in Oost-Congo. Hij wou maar al te graag zelf naar Goma, maar die stad ligt onder vuur door een offensief van de door Rwanda gesteunde rebellengroep M23. Vele honderdduizenden mensen zijn er uit hun huis gevlucht. 

Het is de vraag of paus Franciscus net als Nobelprijswinnaar Denis Mukwege de grote spelers in het conflict zal durven te benoemen. Maar hij heeft zich wel aangesloten bij een oproep van meer dan 100 organisaties voor ontwapening in de regio, voor de vervolging van verantwoordelijken en voor meer wetgevende initiatieven in de Europese Unie voor de traceerbaarheid van de bloedmineralen zoals coltan, tin, cassiteriet, goud en diamant. 

Het Vaticaan had van in de zestiende eeuw al banden met katholieken in wat toen het koninkrijk Kongo was. Tijdens de Belgische kolonisering vanaf 1885 werd de Kerk één van de drie pijlers van het Belgische bewind, naast de administratie en de economie. Vele tienduizenden missionarissen en zusters trokken naar Belgisch-Congo om er te werken in parochies, scholen en ziekenhuizen. 

Na de onafhankelijkheid in 1960 werd de Kerk steeds meer een politieke en sociale stoorzender. Er was veel weerzin tegen de nationaliseringspolitiek van president Mobutu, die de katholieke scholen zelfs een tijdlang afschafte. En de Kerk kwam op tegen sociale ongelijkheid en voor democratisering. In de jaren 90 was aartsbisschop Monsengwo het boegbeeld van de Nationale Conferentie, die de overgang naar het meerpartijensysteem moest voorbereiden. 

Die rol is de Kerk blijven spelen tijdens het tijdperk van vader en zoon Kabila, met als hoogtepunt het protest van vele tienduizenden mensen in 2017 en begin 2018. Op aansporen van burgerbewegingen en de lekenbeweging van de katholieke Kerk, trokken ze met potten en pannen, en paternosters de straat op om de democratische overgang van de macht af te dwingen, een vreedzame daad die met bloedige repressie beantwoord werd. 

Ook met huidig president Tshisekedi is niet alles koek en ei. Toen hij werd verkozen, eind 2018, bleek uit de rapporten van 40.000 waarnemers van de Kerk, overal in het land, dat niet hij maar Martin Fayulu, had gewonnen. Ook onder de opvolger van aartsbisschop kardinaal Monsengwo, Fridolin Ambongo, is het duidelijk dat de Congolese Kerk een sociale rol wil blijven spelen. 

Ambongo heeft gisteren trouwens al brandhout gemaakt van een poging tot politieke recuperatie van het pausbezoek door een partijlid van president Tshisekedi. De man had gezegd dat de paus speciaal naar Congo kwam om de president te zegenen voor een tweede ambtstermijn. "Het bezoek heeft niets te maken met het bestuur en de paus komt geen hand-en-spandiensten leveren aan welke leider dan ook." De toon is gezet.