Nederlandse geoloog "voorspelde" zware aardbevingen luttele dagen op voorhand, maar kan dat wel? "Niet meer dan akelig toeval"

"Vroeg of laat zal er een aardbeving met een magnitude van ongeveer 7.5 in dit gebied (Zuid-Centraal-Turkije, Jordanië, Syrië, Libanon) zijn", tweette de Nederlandse geoloog Frank Hoogerbeets vorige vrijdag, 3 februari. Nog datzelfde weekend kwam zijn "voorspelling" uit toen een zware aardbeving de regio rond Gaziantep en het noorden van Syrië trof.

Weinig verrassend dus dat het berichtje van Hoogerbeets, dat tot dan niet al te veel aandacht kreeg, plots viraal ging. "Hadden we maar geluisterd", klinkt het in vele commentaren onder de tweet.  Hoogerbeets wordt in veel gevallen afgeschilderd als een moderne profeet, een waarzegger die de bevolking probeerde waarschuwen voor het naderende onheil, maar geen gehoor kreeg.

Hoe speelde Hoogerbeets dat klaar en is hij dan werkelijk een profetische geoloog? Seismoloog Koen Van Noten, als onderzoeker verbonden aan de Koninklijke Sterrenwacht van België, denkt er het zijne van. Hij spreekt over een "akelig toeval". 

"De aarde is ongelofelijk complex. Zelfs met een aarde vol seismometers is het nog moeilijk om de beving op zich te meten. Laat staan dat we ze kunnen voorspellen. Het enige dat wij kunnen doen is het risico inschatten", zegt Van Noten die vreest dat de "voorspelling" van zijn collega onrealistische verwachtingen tegenover de wetenschap schept. 

Die wetenschap is trouwens ook redelijk duidelijk: aardbevingen kunnen niet op voorhand aangekondigd worden. "De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat we op dit punt geen enkele aardbeving kunnen voorspellen", zei Christine Goulet, directeur van het Amerikaanse Aardbevingswetenschapsscentrum, eerder deze week nog aan The Washington Post.

Zelfs met de modernste technologie kan een waarschuwing voor een zware aardbeving maar twintig seconden tot een minuut op voorhand worden uitgestuurd. Misschien net genoeg om nog snel een gebouw uit te lopen, maar nooit genoeg om volledige gebieden te evacueren en iedereen in veiligheid te brengen.

Dat Hoogerbeets toch redelijk accuraat over Zuid-Turkije sprak, heeft volgens Van Noten met inschatting van risicogebieden te maken. "We leren uit de geschiedenis dat er wel al meerdere aardbevingen plaatsvonden rond de Oost-Anatolische breuklijn die door het getroffen gebied loopt. Je hebt daar een grote breukzone die door platentektoniek (beweging van verschillende aardplaten, red.) voortdurend spanning opbouwt." 

"Je kan wel zeggen dat die spanning ooit zo groot wordt dat ze tot een aardbeving leidt, maar niet wanneer dat precies zal zijn. Dat zegt mijn collega ook: vroeg of laat. We kunnen het niet weten."

Een mooie illustratie van die wetenschappelijke onmacht is een aardbeving die de Amerikaanse staat Californië bijna twintig jaar geleden (on)verwacht trof. Al in de jaren '80 bestudeerden wetenschappers de spanning die zich in de breuk van San Andreas opbouwde. Het team besloot er dan ook maar een datum op te plakken: in 1993 zou het tot een aardbeving komen. Uiteindelijk duurde het nog tot 2004 voor een milde aardschok de staat lichtjes door elkaar schudde en vooral servies en glazen sneuvelden. 

Het zette de wetenschap ertoe aan om de laatste decennia seismologie minder als het weerbericht te benaderen en eerder risico's op basis van statistische modellen in te schatten dan concrete data voor rampen te berekenen. Dat is min of meer ook de boodschap die Solar System Geometry Survey (SSGEOS), het onderzoekscentrum waarvoor Hoogerbeets werkt, donderdag de wereld in stuurde. Volgens de SSGEOS is het niet realistisch om plaats, datum en magnitude te kunnen voorspellen. 

Wat wel zeker is, zijn de naschokken. "Dat zijn geen voorspellingen, maar wetten", zegt Van Noten. "Naarmate de tijd vordert, zullen de naschokken steeds minder fel worden. Maar ze zullen dus wel komen." 

Naschokken zijn er ook voor Hoogerbeets die er door verschillende internetgebruikers van wordt beschuldigd dagelijks voorspellingen te doen tot er een van uitkomt. Hijzelf ontkent dat. Van Noten hoopt in de eerste plaats dat de mediastorm rond zijn collega gaat liggen en er aandacht gaat naar wat hij het echte probleem noemt. "Duizenden mensen zijn dakloos. Zij moeten nu geholpen worden."