Vertrokken en nooit teruggekeerd: duizenden Oekraïense kinderen zijn gedeporteerd naar Rusland

Al kort na de Russische invasie in Oekraïne zijn verhalen naar buiten gekomen over kinderen die in de bezette gebieden uit weeshuizen worden gehaald en naar Rusland worden gebracht. Ze krijgen een Russisch paspoort en worden opgevangen of zelfs geadopteerd door Russische gezinnen.

Rusland maakt geen geheim van die operaties. Het Russische publiek is vertrouwd met beelden van kinderen die met teddyberen worden opgewacht in Russische luchthavens of stations. Dat is al zo sinds 2014, het begin van de oorlog in het oosten van Oekraïne. "Het beschermen van de kinderen van de Donbas" is al acht jaar lang onderdeel van de Russische propaganda. 

Centraal in de operaties staat Maria Lvova-Belova, de Russische kinderrechtencommissaris, die overigens zelf een jongen uit Oekraïne heeft geadopteerd.  

Amper twee weken na de invasie in Oekraïne kaartte ze bij president Poetin aan dat meer dan 1.000 weeskinderen uit de Donbas in Rusland waren aangekomen. Kinderen met de Russische, maar ook met de Oekraïense nationaliteit. Drie maanden later was er een nieuwe wet die versnelde naturalisaties voor Oekraïense minderjarigen mogelijk maakte.

Maar niet alleen weeskinderen zijn op die manier in Rusland terechtgekomen. In een vroege fase van de oorlog, toen "humanitaire corridors" richting Rusland werden geopend, is er weet van kinderen die van hun ouders werden gescheiden en naar tijdelijke onderkomens of pleeg- en adoptiegezinnen werden gebracht. 

Vanaf afgelopen zomer kwamen dan weer verhalen naar buiten van zomerkampen die door de Russische staat zijn ingericht voor kinderen en jongeren uit de bezette gebieden in Oekraïne. Die kinderen werden door hun ouders vrijwillig naar die vakantiekampen gestuurd, om even te ontsnappen aan de oorlog. Maar veel kinderen keerden niet terug. Hun ouders mogen ze weliswaar ophalen, maar in de praktijk is dat verre van evident. 

"Het gedwongen overbrengen van kinderen, zoals we hier zien, is duidelijk een oorlogsmisdaad", zegt Reed Brody, een aanklager die gespecialiseerd is in oorlogsmisdaden en deel uitmaakt van de Internationale Commissie van Juristen. "Maar omdat het gebeurt op een grootschalig en systematisch niveau, is het ook een misdaad tegen de mensheid."

"In een oorlogssituatie kun je niet beoordelen of kinderen familie of toezichthouders hebben", zegt Filippo Grandi van de VN-vluchtelingenorganisatie (UNHCR). "Vooraleer dat is uitgeklaard, kun je hen geen andere nationaliteit geven of ze laten adopteren door een andere familie. Wat nu gebeurt in Rusland, zou niet mogen gebeuren." 

Rusland houdt wel vol dat het de kinderen "redt". Volgens Geert Groot Koerkamp, onze correspondent in Rusland, heeft Poetin het Russische volk helemaal meegenomen in dat verhaal. "Het hoort bij het propagandaplan", zegt Groot Koerkamp in "De ochtend" op Radio 1.

"De meeste Russen zijn afhankelijk van de Russische staatstelevisie en wat zij dus vooral zien is dat de kinderen een liefdevol gezin hebben gevonden. In Rusland is het eigenlijk verboden om te adopteren vanuit andere landen, maar Poetin zei in het begin van de oorlog al dat er aan die wet gesleuteld moet worden."

"Het feit dat hij dat zo openlijk zei, toont aan dat het deel is van de propaganda. Hij zegt dat het belangrijkste is dat het goed gaat met de kinderen. Daarmee wil hij vooral tonen dat dit een menslievende, goede missie is."