Pablo Neruda stierf wel degelijk door vergiftiging, zegt neef van dichter uit Chili na nieuw onderzoek

De doodsoorzaak van Pablo Neruda, een schuilnaam voor Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto, is al bijna 50 jaar een groot mysterie. De officiële verklaring luidt nog steeds dat Neruda gestorven is aan de complicaties van prostaatkanker en andere kwalen. Dat was ook de conclusie van een internationaal forensisch onderzoek in 2013, nadat eerder dat jaar de resten van Neruda waren opgegraven.

Neruda stierf op 23 september 1973 in een ziekenhuis in de Chileense hoofdstad Santiago. Onder meer de persoonlijke chauffeur van Neruda in die tijd hield decennialang vol dat zijn baas is vergiftigd in dat ziekenhuis. Volgens de chauffeur stierf de dichter nadat hij daar een inspuiting had gekregen in de maag. Een verpleegkundige zou hem dat destijds voor het eerst verteld hebben. Een maand geleden vertelde de chauffeur aan het Amerikaanse persagentschap AP dat hij ervan overtuigd was dat het lopende internationale onderzoek die versie zou bevestigen.

Ook internationale experts spraken de conclusies van het onderzoek uit 2013 in de jaren die volgden tegen, zonder te zeggen waaraan Neruda dan wel gestorven was. Een nieuw internationaal onderzoek, door experts uit Canada, Denemarken en Chili, zou nu aantonen dat Neruda wel degelijk vergiftigd is.

Het officiële rapport van hun onderzoek wordt pas later deze week gepubliceerd, maar Rodolfo Reyes, een neef van Neruda, maakte het nieuws al bekend aan het Spaanse persagentschap EFE en AP. Als advocaat betrokken bij het gerechtelijke dossier over de dood van zijn oom heeft Reyes naar eigen zeggen toegang tot het rapport.

Het internationale team van experten heeft nog niet gereageerd op de uitspraken van Reyes. Hun rapport had eigenlijk eerder dit jaar al voorgesteld moeten worden, maar dat werd tot twee keer toe uitgesteld. 

Volgens Reyes troffen de internationale experten een "grote hoeveelheid" clostridium botulinum aan op de resten van Neruda. Dat is een bacterie die de giftige stof botuline aanmaakt, een van de meest giftige stoffen op aarde, "onverenigbaar met menselijk leven", aldus Reyes. Dat gif kan verlamming veroorzaken in het zenuwstelsel en tot de dood leiden.

Uit testen in een labo zou bovendien gebleken zijn dat de bacterie is toegediend toen de dichter nog in leven was. Ze zou zeker niet via de kist of de omgeving daarrond tot in het lichaam van Neruda zijn geraakt, blijkt volgens Reyes uit het onderzoek.

"We weten nu dat er geen reden was voor de aanwezigheid van clostridium botulinum in zijn beenderen", zei Neruda's neef tegen EFE. "Wat wil dat zeggen? Het wil zeggen dat Neruda vermoord is door de tussenkomst van staatsagenten in 1973."

"We hebben de kogel gevonden en die zat in zijn lichaam", verwijst Reyes op figuurlijke wijze naar de bacterie. "Wie heeft hem afgevuurd? We zullen het snel weten. Maar er is geen twijfel meer dat Neruda door de directe tussenkomst van een derde partij is gedood." Een theorie waar ook de chauffeur van Neruda zijn verdere leven dus van overtuigd is gebleven. "Was hij niet alleen gelaten in zijn ziekenhuiskamer, dan hadden ze hem niet gedood", zei hij kort voor zijn overlijden nog aan AP.

Dat zijn familie en vele anderen ondanks de officiële verklaring over een natuurlijke dood altijd het vermoeden hebben gehad dat Neruda vermoord werd, heeft onder meer te maken met het feit dat de dichter amper 12 dagen na de militaire staatsgreep in Chili is gestorven. Op 11 september 1973 werd de democratisch verkozen socialistische president Salvador Allende van de macht verdreven door generaal Augusto Pinochet.

Allende, verkozen in 1970, was een goede vriend van Neruda, die zelf ook senator was geweest. Allende kwam om het leven toen het presidentieel paleis bestookt werd door het leger. De officiële verklaring luidt dat hij zelfmoord heeft gepleegd in plaats van zich over te geven. Volgens zijn chauffeur en familie werd Neruda vermoord omdat hij een medestander was van Allende. Neruda was overigens eerst zelf presidentskandidaat voor een breed front van linkse partijen, tot hij zich uiteindelijk terugtrok en Allende naar voren werd geschoven.

Neruda was naar verluidt getraumatiseerd door de militaire staatsgreep en was van plan om in ballingschap te gaan in Mexico, van waaruit hij een invloedrijke stem tegen de dictatuur had kunnen zijn. Maar een dag voor zijn vertrek werd hij opgenomen in het ziekenhuis, waar hij uiteindelijk is overleden.

Neruda is vooral bekend wegens zijn liefdesgedichten, waaronder de bundel "Veinte poemas de amor y una canción desesperada" ("Twintig liefdesgedichten en een wanhoopslied"), waarmee hij op jonge leeftijd bekendheid verwierf. Later schreef hij onder meer "Canto General", met hoofdzakelijk meer politiek-historische gedichten. Na zijn dood werden zijn memoires gepubliceerd, onder de titel "Ik beken, ik heb geleefd".

In 1971 kreeg Neruda de Nobelprijs voor de Literatuur. De Colombiaanse schrijver Gabriel García Márquez, zelf ook winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur (in 1982), noemde Neruda ooit de "grootste dichter uit de 20e eeuw in welke taal dan ook". 

Ondanks zijn alom geprezen oeuvre kwam Neruda ook in opspraak wegens onfrisse gebeurtenissen uit zijn persoonlijke leven. Zo bekende hij in zijn memoires dat hij een dienster had verkracht toen hij diplomaat was in Ceylon, de vroegere naam van Sri Lanka. Neruda kreeg ook veel kritiek omdat hij zijn vrouw en enige dochter heeft achtergelaten omdat ze geboren was met een waterhoofd. Het meisje stierf op 9-jarige leeftijd.