"We hebben een deal": Britse premier Sunak en Europese voorzitter von der Leyen bereiken akkoord over Noord-Ierse grens

Op 31 januari 2020 stapte het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Sindsdien liepen de spanningen rond de Brexit op. Vooral de grens tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk veroorzaakte heel wat onenigheid. Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en de Britse eerste minister Rishi Sunak hebben daar nu een akkoord over bereikt.

Het akkoord is opgebouwd uit drie elementen: 

1. Een vlotte doorstroom voor de (inter)nationale handel
   • Er komt een groene lijn en een rode lijn. Goederen die de rode lijn volgen - en dus bestemd zijn voor de Ierse Republiek - en de EU binnenkomen, moeten aan alle regels van de Europese Unie voldoen en zullen gecontroleerd worden. 
   • Goederen die de groene lijn volgen en dus bestemd zijn voor Noord-Ierland, zijn niet onderhevig aan de Europese regelgeving en bereiken de Noord-Ierse winkelrekken zonder controle. "Al de goederen die in de winkelrekken van het VK liggen, zullen ook in Noord-Ierland beschikbaar zijn", sprak de premier.
2. De plaats van Noord-Ierland in de Unie
   • Rishi Sunak wil dat de verschillen tussen Noord-Ierland en de rest van het VK weggewerkt worden. Het zorgt ervoor dat dezelfde "typisch Britse" producten opnieuw beschikbaar zullen zijn in Noord-Ierland.
   • Het gaat onder meer om bomen en zaden in tuincentra en medicijnen, zegt hij.
3. Soevereiniteit
   • Een soort van noodremprocedure, waarbij het bestuur in Noord-Ierland wijzigingen in Europese wetten, die een effect hebben op het dagelijkse leven, kan stopzetten.

"De komende jaren zullen diplomaten ongetwijfeld nog de handen vol hebben aan puntjes op de i zetten", legt Ivan Ollevier, Groot-Brittanniëkenner bij VRT NWS, uit. "Maar de grote lijnen staan nu op papier. En het ziet er wel allemaal behoorlijk definitief uit. Het lijkt erop dat er nu eindelijk, bijna zeven jaar na dat fameuze referendum van 2016, toen de Britten ervoor kozen uit de Europese Unie te stappen, een einde kan komen aan de onderhandelingen."

De Brexit deed de spanningen tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek hoog oplaaien. Voor de Brexit was er geen harde grens tussen de Republiek Ierland (dat in de EU bleef) en Noord-Ierland (dat bij het VK bleef). Beide landen maakten toen deel uit van de EU, dus dat was ook niet nodig.

Na de Brexit veranderde dat. Toen kwam er technisch gezien wel een harde grens, maar het Noord-Ierland protocol tussen de EU en het VK moest dat voorkomen. 

Het protocol stelde dat Noord-Ierland dus deel zal blijven uitmaken van de Europese interne markt (ook al stapte het samen met de rest van het VK uit de Europese Unie). Goederen die naar Noord-Ierland werden verscheept, werden dus behandeld als handel binnen de EU, zelfs als ze afkomstig zijn uit het VK. Dat leidde er echter toch toe dat er een douanegrens ontstond tussen Noord-Ierland en de rest van het VK. 

Sommige unionistische partijen zagen dat als een bedreiging voor de band tussen Noord-Ierland en het Verenigd Koninkrijk. De grens zou een barrière vormen voor de handel.

De kwestie over de Noord-Ierse grens is een uitloper van een langdurend conflict op het Ierse eiland. De oorsprong van dat conflict gaat terug tot het begin van de twintigste eeuw. Het eiland werd toen verdeeld in twee delen: de onafhankelijke staat Ierland en het deel dat bij het Verenigd Koninkrijk bleef, Noord-Ierland. 

Die opdeling veroorzaakte heel wat polemiek. Het was hoofdzakelijk een strijd tussen de verschillende geloofsovertuigingen op het eiland. Je had er de protestantse unionisten, die loyaal waren aan het Verenigd Koninkrijk, en de katholieke nationalisten, die zich opnieuw bij Ierland wilden voegen. Het merendeel van de inwoners bestond uit protestanten. De roep om bij het Verenigd Koninkrijk te horen, weerklonk dus het luidst.

In de jaren 60 en 70 bereikten de spanningen tussen de twee stromingen een hoogtepunt. Toen vonden er gewelddadige confrontaties plaats tussen katholieke en protestantse groepen. Er werden verschillende bomaanslagen en moorden uitgevoerd door paramilitaire organisaties van beide partijen. Zo had je de IRA (the Irish Republican Army) en de UVF (Ulster Volunteer Force). Honderden mensen kwamen om door het geweld.

De Britse regering stuurde in 1969 troepen om de situatie opnieuw onder controle te krijgen. Dat hielp niet echt, want door hun aanwezigheid flakkerde het geweld nog meer op. Op zondag 30 januari 1972 bereikte dat geweld een hoogtepunt. Britse soldaten schoten toen 14 ongewapende katholieke demonstranten dood in de stad Derry. Die zondag ging de geschiedenis in als Bloody Sunday. 

De Anglo-Irish Agreement (1985) en de Goede Vrijdagakkoorden (1998) moesten een einde brengen aan dat geweld. Dat lukte. Er werd een machtsdelingssysteem opgesteld tussen de katholieke en de protestantse gemeenschappen in Noord-Ierland. In het akkoord stond ook dat er geen harde grens (met douanecontroles) tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland mocht komen. Dankzij de nieuwe overeenkomst die vandaag gesloten werd, zal die harde grens er dus niet komen.

Het blijft echter koffiedik kijken of met dit nieuwe akkoord de storm nu wat gaat liggen. Voor Rishi Sunak moet het echte werk nu beginnen. Hij zal eerst zijn eigen partij moeten overtuigen, en later ook de protestantse unionisten van Noord-Ierland. Dat laatste zal het lastigste zijn. Als de protestanten dus “no” zeggen, dan is het weer terug naar af. De kwestie zal hoogstwaarschijnlijk spanning en verdeeldheid op het Ierse eiland blijven veroorzaken.