Mannen getuigen over seksueel geweld tijdens de oorlog: "Het is erger dan afgeranseld worden"
“Zeggen dat mensen gemarteld werden, is zacht uitgedrukt. Ze elektrocuteerden me, ook aan de genitaliën en ze verplichtten me tot orale seks met andere mannen”. In of na zowat elk conflict horen we getuigenissen over seksueel geweld. Bijna altijd horen we de verhalen van vrouwen, misbruikt of verkracht door een mannelijke dader. Dat is maar een deel van het verhaal want heel vaak zijn ook mannen het slachtoffer van verkrachting en seksueel geweld. Dat was zo tijdens de oorlog in voormalig Joegoslavië, 30 jaar geleden. En dat is vandaag zo in Oekraïne.
Inge Vrancken maakte een tweedelige documentaire over seksueel geweld tijdens de oorlog. Aflevering 2 van “Verkracht aan het front” kan je vanavond om 20.10 uur bekijken in Vranckx op Canvas. Beide afleveringen vind je ook op VRT MAX.
Oleksej Golikov zat anderhalf jaar lang opgesloten in de gevangenis ‘Izolyatsia’ in Donetsk, in Oost-Oekraïne. Een concentratiekamp noemen voormalige gevangenen het, waar marteling, castratie, verkrachting en seksueel geweld een dagelijkse praktijk is. "Als het mogelijk was, zou ik veel momenten willen vergeten", vertelt Oleksej, "maar dat kan ik niet".
BEKIJK - Oleksej Golikov vertelt over het seksueel geweld in de gevangenis in Donetsk:
Ook Sefik Hurko maakte het mee tijdens de oorlog in Bosnië en Herzegovina, 30 jaar geleden. Hurko zat toen een jaar lang opgesloten in een gevangenkamp in Rogatica. “De martelingen begonnen toen er in december 1992 een nieuwe commandant naar het kamp kwam, Vinko Bojic”. Mannen en vrouwen werden ’s avonds verzameld. Ze werden verplicht om zich volledig uit te kleden en elkaar aan te raken. Wie zich verzette, werd geslagen. Ze moesten urenlang naakt in een kring dansen rond de Servische soldaten die hen gevangen hielden. “En er gebeurde nog van alles, maar dat kan ik niet vertellen”, zegt Hurko beschaamd. “Ik word misselijk van het te vertellen, want het komt allemaal terug.”
"We verwachten niet dat het ook met mannen gebeurt"
Mannen die vertellen over seksueel geweld en verkrachting worden lang niet altijd geloofd. “Dat heeft alles te maken met het beeld dat we over het algemeen hebben over mannelijkheid” zegt Heleen Touquet, professor aan de Universiteiten van Leuven en Antwerpen. Jarenlang al doet ze onderzoek naar seksueel geweld tegen mannen in voormalig Joegoslavië. “We verwachten niet dat dit ook met mannen gebeurt. Mannen zijn altijd sterk, ze hebben altijd controle en kunnen weerstand bieden, zo denken we. Maar dat is natuurlijk niet zo als je opgesloten zit in een kamp en helemaal overgeleverd bent aan bewakers of militairen.”
Mannen zijn altijd sterk, ze hebben altijd de controle en kunnen zich verzetten. Dat denken we althans.
Hoe groot de problematiek is van seksueel geweld tegen mannen in oorlog en conflict is nog moeilijker te meten dan bij vrouwen. Bij mannen gebeurt het vaak wanneer ze opgesloten worden in een kamp of detentiecentrum. Daardoor wordt er gevreesd voor het aantal mannelijke slachtoffers in de oorlog nu in Oekraïne. In dat conflict worden veel mannen vastgehouden als krijgsgevangenen.
Het taboe is zo mogelijk nog groter
Voor mannen is het zo mogelijk nog moeilijker om over het seksueel geweld te praten dan voor vrouwen. “Je praat daar niet over”, zegt Oleksej. “Niemand heeft begrip en veel mensen reageren zonder respect, soms zelfs vol haat. Ze walgen van je”. Net dat is de reden waarom Oleksej wel wil praten. “Ik ben het moe om erover te zwijgen”, zegt Oleksej. “ Misschien zullen andere mannen dit zien en ook beginnen te vertellen. En misschien zullen andere mensen dan mannen begrijpen die verkracht zijn.”
Mensen reageren zonder respect, soms vol haat. Ze walgen van je.
Sefik Hurko was na de oorlog zwaar getraumatiseerd. Hij slaapwandelde en had constant nachtmerries. Zijn familie overtuigde hem om erover te praten met een dokter. Zo kreeg hij psychologische begeleiding. “En dat helpt me wel”, zegt Hurko. Want hij vond het seksueel geweld veel erger dan geslagen worden in het kamp. “Als je afgeranseld wordt, ga je achteraf liggen en voel je je ziek. Maar na dit kon ik nachtenlang niet slapen."
BEKIJK - "Het is lang geleden, maar ik kan nog altijd niet beschrijven hoe het was", vertelt Sefik Hurko:
Getuigen voor de rechtbank
Eén van de daders uit de Izolyatsia-gevangenis in Donetsk staat vandaag terecht in Kiev. Denis Kulikovski, nom de guerre Palych werd in november 2021 gearresteerd. Voor Oleksej is het geen rechtszaak die hij constant volgt in de media. Dat is te confronterend. Maar hij is wel blij dat Palych, berucht voor zijn wijdverspreide martelpraktijken in Izolyatsia geen verder leed kan aanrichten.
Sefik Hurko heeft als getuige verschillende keren verklaringen afgelegd over het geweld, ook het seksueel geweld, tegen hem. Maar zelfs voor het Joegoslaviëtribunaal in Den Haag slaagde hij er niet in om alle details van het seksueel geweld uit te spreken. Toch heeft daar getuigen hem ook wat deugd gedaan. Het is ook een vorm van erkenning. En zeker de veroordeling van oorlogsmisdadigers voelt voor overlevenden als een kleine overwinning. Toch weet ook Hurko dat het vandaag nog altijd gebeurt. “Wat nu in Oekraïne gebeurt, raakt me echt. Dat spookt constant door je hoofd. Ik weet hoe het is voor hen en dat traumatiseert me opnieuw.”