Boeddhisme als vlag die vele ladingen dekt: "Er zijn zoveel verschillende strekkingen"
Nu België het boeddhisme heeft erkend als niet-confessionele levensbeschouwing rijst de vraag in hoeverre dat boeddhisme ook een godsdienst is. Het antwoord op die vraag blijkt niet eenduidig, want er bestaan verschillende soorten boeddhisme. Allemaal zijn ze gebaseerd op de leer van Boeddha, die een historische figuur is en niet als een god wordt beschouwd. Dit is een poging om u wegwijs te maken in de wereld en de leer van Boeddha.
Een godsdienst of een filosofie?
"Die vraag is eigenlijk niet te beantwoorden, want er bestaan zoveel verschillende strekkingen", zegt professor sinologie Ann Heirman (Universiteit Gent). Hoewel er in de verschillende vormen van boeddhisme wel degelijk sprake is van geloofselementen, heeft ons land het toch over een niet-confessionele levensbeschouwing, met andere woorden niet gebonden aan een bepaalde geloofsovertuiging.
Als je religie op een westerse manier definieert, dan is boeddhisme geen religie
"Ik vermoed dat dit gebeurd is om pragmatische redenen", denkt Heirman. "In Thailand bijvoorbeeld zal men dat ongetwijfeld raar vinden. Daar worden wel monniken ingezet bij bijvoorbeeld een begrafenis of een huwelijk."
Godsdienst of religie wordt al te vaak door een westers-christelijke bril bekeken. "Als je religie op een westerse manier definieert, dan is boeddhisme geen religie. Maar er bestaat veel meer religie dan wat in het Westen als zodanig wordt beschouwd."
Nochtans is er in het boeddhisme wel degelijk sprake van geloof. "Het belangrijkste punt van geloof is dat in de werking van karma", zegt Heirman. Naast geloof zit er uiteraard ook veel filosofie in het boeddhisme.
BEKIJK - Carlo Luyckx (Boeddhistische Unie van België): "Alle levende wezens zijn in hun diepste grond een boeddha":
Waarin geloven boeddhisten?
Het geloof in de vier nobele waarheden vormt de basis van het boeddhisme: 1° er is lijden, 2° daar bestaat een oorzaak voor, 3° die oorzaak kan worden opgeheven en 4° er is een pad om ervan los te komen. De vier nobele waarden komen van de historische figuur Siddhartha Gautama Boeddha, die in de periode 450-370 voor Christus leefde in wat nu Nepal is. Daarnaast is karma belangrijk: fysieke en mentale acties hebben gevolgen voor het leven van een individu of voor zijn volgende leven, na hergeboorte.
"Boeddhisme streeft naar geen begeerte hebben en beseffen dat dingen tijdelijk zijn. Het is een soort oefening om los te komen van prikkels die zintuigen je geven", zegt Ann Heirman. Het uiteindelijke doel is het nirwana, zowat de hoogste staat die je als mens kan bereiken. "Dat betekent niet dat genieten niet kan, maar wel dat je beseft dat het tijdelijk is. Je kan dat toepassen op vanalles."
En het kan nog ingewikkelder. "Niet iedereen gelooft in karma, maar het idee van loskomen van lijden vindt men wel bij alle boeddhisten."
Hoeveel strekkingen zijn er?
"Grosso modo heb je twee belangrijke strekkingen", vertelt Heirman. "Die van het "grote voertuig" of mahayana, die je vooral in Oost-Azië, China, Japan en Tibet vindt, en die van het "kleine voertuig" of hinayana, die je vooral vindt in Zuidoost-Azië. Aanhangers van het kleine voertuig leven meer volgens de oorspronkelijke regels en volgen de historische Boeddha, die van het grote voertuig geloven ook in andere boeddha's in de kosmos en in zogenoemde bodhisattva's (te vergelijken met heiligen).
In Thailand speelt de figuur van de Dalai lama geen enkele rol
"De Dalai lama is de leider van het Tibetaanse boeddhisme, een belangrijke stroming in het boeddhisme", zegt Ann Heirman. "Dat sluit niet uit dat andere boeddhisten naar hem zouden luisteren, maar in Thailand bijvoorbeeld speelt de figuur van de Dalai lama geen enkele rol."
Hoe belangrijk zijn leefregels?
"Leefregels zijn erg belangrijk, zowel voor de monniken als voor de aanhangers van het boeddhisme. De grootte van belangrijkheid hangt af van de regio waar mensen wonen of van het niveau van onthechting dat je als boeddhist wil bereiken", zegt Heirman. Belangrijke regels zijn "niet stelen" en "niet doden", en vaak ook "geen vlees eten". "Maar niet alle boeddhisten voelen zich gebonden door die laatste regel."
Niet alle boeddhisten zijn het dus met elkaar eens over de te volgen leefregels. "Er worden daarover discussies gehouden, maar er zijn opvallend weinig militaire conflicten over geloofsregels", aldus Heirman. "Waarom? Daarover is veel nagedacht. Is het omdat boeddhisten niemand willen kwetsen? Of is het vanwege de regel over "niet doden"? Of heeft het te maken met de regionale culturen die vaker meer toelaatbaar zijn?"
Hoe zit dat met het boeddhisme hier?
Ook de boeddhisten in ons land blijken niet één en ondeelbaar. "Je hebt de migrantengemeenschappen die nauwe banden onderhouden met de boeddhistische gemeenschappen in het land van oorsprong, je hebt autochtone Europeanen die zich laten inspireren door een welbepaalde vorm van boeddhisme en je heb mensen daartussen", zegt Heirman.
Met andere woorden: ook hier vind je vertegenwoordigers van alle strekkingen uit de boeddhistische wereld. Zo heb je aanhangers van het Zen-boeddhisme (grote voertuig). "Zij gebruiken meditatie, terwijl Tibetaanse boeddhisten zich richten op de Dalai lama en zijn leerstellingen", aldus Ann Heirman. "In het Verenigd Koninkrijk vind je dan weer veel aanhangers van het boeddhisme uit de voormalige kolonies in Zuidoost-Azië."