75 jaar geleden: de eerste kranten in bevrijd België en het einde van de collaboratiepers

Het eerste Vlaamse dagblad dat opnieuw verscheen was de Antwerpse socialistische krant Volksgazet. De publicatie was stopgezet bij de Duitse inval in mei 1940. De socialistische staatsman Camille Huysmans, die de krant leidde, verbleef tijdens de bezetting in Londen.  

Tijdens de bezetting werden de drukkerij en de redactielokalen van Volksgazet gebruikt voor de collaborerende krant Volk en Staat. Bij de bevrijding van Antwerpen konden de socialistische journalisten meteen de infrastructuur gebruiken om de oude krant opnieuw te laten verschijnen, nog voor alle Duitse troepen uit de stad verdwenen waren. 

Volksgazet waarschuwde meteen voor het verschijnen van een nieuwe krant onder de titel De Tijd. Die was gewoon een voortzetting van de populaire Antwerpse krant De Dag, die tijdens de bezetting was verschenen. De Tijd (niets te maken met het huidige blad van die naam !) zou dan ook snel worden verboden ...

Zeer opvallend was natuurlijk de heropstanding van de communistische krant  De Roode Vaan. Die bestond al als weekblad sinds 1921, maar in 1937 was de titel veranderd in Het Vlaamsche Volk, nadat de voormalige Vlaams-nationalist Jef Van Extergem de leiding had gekregen (de communisten volgden toen een heel pro-Vlaamse koers en er was toen zelfs een aparte 'Vlaamsche Kommunistische Partij').  

In maart 1940 al was Het Vlaamsche Volk door de Belgische regering verboden. Tijdens de bezetting verscheen er een clandestien illegaal blad onder de titel De Roode Vaan.

De Roode Vaan verscheen voortaan als dagblad en met een tot dan toe ongekend grote oplage (meer dan 30.000 exemplaren), wat aantoont hoe populair de communisten waren geworden, vooral door hun rol in het verzet. Voormalig hoofdredacteur Jef Van Extergem zat toen in een Duits concentratiekamp en zou niet meer terugkeren... 

Een van de weinige kranten die zowel voor als na de bevrijding bleven verschijnen, was Het Laatste Nieuws. De eigenaar van de krant, de liberale politicus Julius Hoste jr., was na de Duitse inval naar Groot-Brittannië uitgeweken, maar de krant bleef onder de Duitse bezetting bestaan, aanvankelijk met een min of meer neutrale koers, maar later steeds duidelijker "pro-Nieuwe Orde". Hoste beschouwde de krant als "gestolen". 

Het laatste exemplaar van de "gestolen" krant verscheen op 3 september. Meteen na de bevrijding van Brussel namen de vertegenwoordigers van Hoste het bestuur van de krant over en kon "Terug"  Het Laatste Nieuws "van vroeger" verschijnen. 

Nog een paar andere kranten die onder de bezetting "gestolen" waren van hun eigenaars, konden na de bevrijding verder verschijnen. Daaronder de bekende Franstalige krant Le Soir in Brussel.  En het Gentse socialistische partijorgaan Vooruit.  De directeur van Vooruit, August Balthasar, was minister in de Londense regering, maar de krant zou onder de bezetting met een zeer pro-Duitse toon blijven verschijnen.  Pas op 6 september keerde de oude Vooruit terug. 

Voor de meeste andere collaborerende kranten betekende de bevrijding echter het definitieve einde. Veel redacteurs waren vanaf 2 september op de vlucht. 

De meest uitgesproken Nederlandstalige collaboratiekrant was natuurlijk Volk en Staat, het blad van het Vlaamsch-Nationaal Verbond. Zelfs op de laatste pagina's die van de krant verschenen, blijkt er geen twijfel aan de Duitse overwinning...  

Dit laatste nummer heeft echter wel een artikel met een duidelijk pessimistische ondertoon.  Onder "Orde en koelbloedigheid !" staat een laatste uithaal naar het verzet (de "Witte Brigade"), met op de achtergrond de dreiging van een komende afrekening voor de "zwarten". 

Een andere krant die verdween was Het Algemeen Nieuws. Dit blad was eigenlijk een voortzetting van De Standaard en Het Nieuwsblad, met dezelfde uitgever (NV De Standaard) en veel van dezelfde journalisten. De koers was aanvankelijk gematigd geweest, op het einde installeerde de bezetter een veel radicalere redactie. 

Een maand na de bevrijding zou De Standaard opnieuw verschijnen, maar met een heel andere redactie en zelfs een andere uitgever. De krant veranderde zijn naam al na een maand in De Nieuwe Standaard. Het zou tot 1947 duren voor de NV De Standaard opnieuw de "oude" Standaard kon uitgeven.

Langs Franstalige kant verdween natuurlijk Le Pays Réel, het blad van Léon Degrelles Rex-beweging. Tot op het laatste moment toont het blad geen spoor van twijfel over de Duitse eindzege.

Wel bevat de voorpagina van dat laatste nummer een merkwaardige "mededeling van de staf" van Rex. De families van de leden van het Waals Legioen, het NSKK en de rexistische milities, net als die van de militanten en sympathisanten van Rex, en "alle Nieuwe Orde-organisaties" moeten zich zo snel mogelijk melden bij de lokale leiders van Rex. Blijkbaar met de bedoeling om naar Duitsland te vertrekken ... 

Wat ook verdwijnt, is Le Nouveau Journal. Dat blad was opgericht als de spreekbuis van de Franstalige elite die de Nieuwe Orde goed gezind was, maar het demagogisch extremisme van Degrelle verwierp. Het had de steun van een deel van de zakenwereld, maar zeker nadat hoofdredacteur Fernand Colin in 1943 door het verzet vermoord was, verloor het snel aan invloed.

Ten slotte betekent het einde van de bezetting vanzelfsprekend het einde van de Brüsseler Zeitung, een Duitstalig dagblad dat vooral bestemd was voor de Duitsers die in België verbleven - militairen en anderen. Het behoorde tot een Duitse krantengroep die afhing van de uitgeverij van de nazipartij en ook soortgelijke bladen in Amsterdam en Parijs uitgaf. 

De krant werd gemaakt in de lokalen van de (verboden) Brusselse liberale krant La Dernièrne Heure. Over de koers van de Brüsseler Zeitung bestond niet de minste twijfel. De kwaliteit was overigens een stuk beter dan veel andere kranten die onder de bezetting verschenen. 

De Brüsseler Zeitung was een echte Duitse krant, geen collaboratiekrant, maar publiceerde regelmatig teksten van Vlaamse collaborateurs, ook Cyriel Verschaeve, Jef Van de Wiele en Hendrik Elias. 

Alle illustraties in dit artikel zijn afkomstig uit de krantencollectie van de Koninklijke Bibliotheek van België.