Schandalen, veto's en een vleugje Ibiza: Oostenrijk kiest een nieuw parlement

Het is dé video van 2019 in het Alpenland: een duidelijk beschonken Strache, op dat moment leider van de radicaal-rechtse FPÖ en vicekanselier, hangt in een zetel van zijn vakantiewoning op Ibiza, in het gezelschap van een andere FPÖ-topper. Dat alles speelt zich af aan de vooravond van de verkiezingen in 2017, op het moment dat het ernaar uitziet dat de FPÖ in de regering kan belanden.

Een blonde dame doet zich voor als nicht van een rijke Rus. Strache laat zich helemaal gaan: "Jij koopt voor ons de Kronen Zeitung (krant), wij zetten daar wat van onze mannetjes en in ruil krijg jij openbare opdrachten in Oostenrijk". Het geheel wordt in het geniep gefilmd, de Russische is geen echte Russische uit een oligarchenfamilie maar een actrice.

Bijna twee jaar later duikt het filmpje op in de Duitse Süddeutsche Zeitung en bij Der Spiegel. De politieke carrière van Strache lijkt op dat moment voorbij: "Ik heb me gedragen als een macho onder invloed van alcohol. Ik wou een knappe vrouw imponeren en heb me daarbij gedragen als een tiener. Dat was dom en onverantwoord."

(Lees verder onder de video.)

Nog voor de vorige verkiezingen zelf, half oktober 2017, leek het een uitgemaakte zaak: Oostenrijk zou een serieuze afslag naar rechts nemen. De coalitie was al bijna gevormd, nog voor de bewoners van het Alpenland hun stem hadden uitgebracht.

Er was een nieuwe ster aan de Hofburg in Wenen verschenen: de 31-jarige Sebastian Kurz. De man - gladgeschoren, goed gekamd, strak in het pak - die zijn eigen ingedommelde conservatieve ÖVP had wakker geschud. 

Als hij de verkiezingen zou winnen, zou hij Oostenrijk veranderen. Maar dat zou met een andere coalitiepartner moeten. Op een intermezzo rond de eeuwwisseling na, werd Oostenrijk altijd bestuurd door een coalitie van de conservatieve ÖVP met de sociaal-democraten van de SPÖ. Gewoon verder doen, zou niets opleveren en zijn succes was gebaseerd op verandering. De peilingen indachtig, zou dat alleen met de uiterst-rechtse FPÖ kunnen. Een nieuw "Haider-tijdperk".

En dat gebeurde ook: Kurz won de verkiezingen, FPÖ deed het ook goed, de nieuwe regering stond er verbluffend snel. En anderhalf jaar later lag ze er ook verbluffend snel.

Een week voor de Europese verkiezingen, halfweg mei, viel de regering. Voor Kurz was de emmer vol. "Genoeg is genoeg", zei hij en hij trok naar president Alexander Van der Bellen. Het was de bedoeling om een soort tussentijdse regering op de been te brengen, waarbij de FPÖ-ministers vervangen zouden worden door experten en zijn eigen ÖVP-ministers zouden blijven. Op die manier zou Kurz tijdelijk een minderheidskabinet kunnen leiden tot aan vervroegde verkiezingen in de herfst. 

Wat volgde waren een aantal verwarrende dagen, die uiteindelijk leidden tot de val van het tijdelijke minderheidskabinet, nog voor dat echt gestart was. De val van de gevallen regering, zeg maar.

Om de stabiliteit van het land te garanderen, kwam er een overgangskabinet van technocraten onder leiding van Brigitte Bierlein, de 70-jarige voorzitter van het Oostenrijkse Grondwettelijk Hof. Bierlein werd meteen ook de eerste vrouwelijke bondskanselier van Oostenrijk. Zij omringde zich met "kenners."

Die regering wordt trouwens best gewaardeerd door de Oostenrijkers. De wisselmeerderheden in het parlement  werken en er worden zelfs zaken beslist die al jaren in het slop zaten, zoals een rookverbod in de horeca. Ondanks de campagnemodus, wordt er door Bierlein en de haren op een ernstige manier aan politiek gedaan. Het is beleid ontdaan van politieke spelletjes tussen regeringspartners. Het is pragmatisme ten top.

(Lees veder onder de foto)

Terwijl de technocraten hun werk deden en de Vengaboys met "We're going to Ibiza" de Oostenrijkse hitlijsten aanvoerden, bleef het rommelen bij de politieke partijen. Dit keer was het de partij van kanselier Kurz zelf die in het oog van de storm terechtkwam. De "shredder-affaire" en de "spenden-affaire" brachten de ÖVP in verlegenheid. 

Het meest tot de verbeelding spreekt de "shredder"-affaire, vrij vertaald als "het versnipperaarschandaal". We moeten terug naar net voor de val van de regering-Kurz, in volle Ibizastrijd. Een persoonlijk medewerker van Kurz trekt onder een valse naam naar een datavernietingscentrum in Wenen met vijf harde schijven. Die moeten "goed vernietigd" worden. De eigenaar zal achteraf getuigen dat ze maar liefst drie keer door de shredder moesten, terwijl 1 keer volstaat en dat de man per se de restanten mee naar huis wou nemen.

Klus anoniem gelukt, ware het niet dat Kurz' medewerker de rekening van 75 euro vergeet te betalen. Dat dwingt de eigenaar van het datacentrum ertoe op zoek te gaan naar de man met de schijven. Zo wordt het duidelijk dat het om een persoonlijke medewerker van Kurz ging die materiaal van op de Kanselarij kwam vernietigen.

Volgens Kurz is er niets aan de hand en is dit niet meer dan een routineklus: "het is niet ongebruikelijk dat aan het einde van een regeerperiode harde schijven vernietigd worden". Op zich een plausibele uitleg, al klopt die niet volledig: op het moment van de vernietiging is de regering nog niet gevallen. En bovendien: waarom moet het onder een valse naam, als het toch een routineklus is? Er hangt op die manier op zijn minst een verdacht sfeertje rond de hele handeling.

Alsof dat nog niet genoeg leek, kwam daar nog eens de "Spenden-affaire" bovenop, het "giftenschandaal". Uit onderzoek blijkt dat de ÖVP ruim 2 miljoen boven het toegelaten budget voor verkiezingsuitgaven gaat. Om dat niet te doen opvallen en de vele giften af te schermen, is dat alles netjes buiten de boekhouding gehouden en in een soort tweede boekhouding ingeschreven.

Toch zal je van de schandalen - of ze zich in Ibiza op een dronkenmansavond of in Wenen aan een versnipperaar of in een zwart boekje afspeelden - weinig weerspiegeld zien in de uitslag, vanavond. Integendeel. 

Sebastian Kurz is populairder dan ooit. Zijn ideeën blijven Oostenrijk aanspreken. Zijn mix van conservatief denken, zonder radicale kant achter een mooie verpakking spreekt steeds meer Oostenrijkers aan. In het bijzonder op het platteland is de jonge Kurz geliefd. De slotmeeting van de ÖVP vindt niet per toeval plaats ver buiten Wenen: daar ligt het grootste stemmenreservoir van Kurz. De jonge oud-kanselier kan zich immers opstellen als slachtoffer: eerst van zijn coalitiepartner, de FPÖ, daarna van de andere partijen. Het is het gedroomde scenario: allen tegen de wonderboy.

In de peilingen haalt Kurz momenteel 34 procent van de stemmen, 3 procent meer dan bij zijn klinkende overwinning in 2017. De schandalen van de voorbije zomer hebben nauwelijks iets veranderd in de peilingen: al sinds de val van de regering bekoort Kurz meer dan een derde van de Oostenrijkers.

Ook voor de radicaal-rechtse FPÖ blijven de gevolgen van het grote Ibiza-schandaal waarschijnlijk beperkt. De partij zou zo'n 5 procent verliezen, maar nog steeds meer dan 20 procent van de kiezers kunnen bekoren. De partij distantieerde zich met horten en stoten van Strache, naar wie het onderzoek rond Ibizagate nog steeds loopt, maar doorkruist wel het land met oud-minister Herbert Kickl, die ten tijde van Ibizagate partijsecretaris was en van wie zijn rol daarin nog altijd niet duidelijk is.

Bovendien krijgt de FPÖ vlak voor de verkiezingen nog te maken met een extra schandaal: niet alleen in Ibiza heeft Strache de boel belazerd, hij heeft de partij ook gebruikt om zichzelf te verrijken. Via een speciale rekening en met valse facturen, liet Strache tot 10.000 euro per maand persoonlijke kosten betalen met FPÖ-geld. Het schandaal kwam naar boven in het kader van het onderzoek naar Ibiza. Maar dat deert de FPÖ-kiezer amper.

De oppositie kan zo goed als niet profiteren van de schandalen bij de voormalige regeringspartners. De sociaaldemocraten van de SPÖ gaan er nog op achteruit, de liberalen van NEOS groeien wel, maar blijven te klein om een van de grotere partijen aan een meerderheid te helpen. Winst wordt ook voorspeld voor de Groenen, die twee jaar geleden onder de kiesdrempel zakten door interne twisten en een slechte campagne. Nu lijken ze wel te kunnen profiteren van de gegroeide aandacht voor het thema klimaat. Het ging er nadrukkelijk over in Oostenrijk de laatste weken.

(Lees verder onder de foto.)

Dat Kurz dus straks voor de tweede keer in twee jaar tijd staat te blinken als grote overwinnaar, is vrij zeker. Dat hij dat zo goed als zeker zal kunnen omzetten in een terugkeer als kanselier is ook vrij zeker. Alleen wordt het niet evident om een regering te vormen.

Tussen Kurz en de SPÖ, de sociaaldemocraten, botert het niet. Hij is de man die de klassieke coalitie weggooide om met radicaal-rechts aan een "nieuw Oostenrijk" te bouwen. Tussen topvrouw Rendi-Wagner van de SPÖ en Kurz vielen harde woorden. Toch is de kans vrij groot dat de twee noodgedwongen opnieuw met elkaar in zee moeten en Oostenrijk terug Oostenrijk wordt.

Of wordt Ibiza vergeten en vergeven, en krijgen we een heruitgave van de rechtse regering met de FPÖ? Als het van Kurz alleen zou afhangen en de FPÖ zich echt distantieert van Strache en Kickl, dan maakt die combinatie de meeste kans. Maar bij de FPÖ willen ze zich niet echt van Kickl distantiëren, integendeel. En binnen zijn eigen ÖVP moet Kurz ook rekening houden met steeds minder goesting om nog eens aan een avontuur met de FPÖ te beginnen. 

Met andere woorden: het zou wel even kunnen duren voor ze ook in Oostenrijk een nieuwe regering hebben. Een verlengd verblijf van Bierlein en haar experten behoort zeker tot de mogelijkheden. Maar zo te zien, vinden ze dat nog zo erg niet.