Hoe staat het met de digitalisering van radio in Vlaanderen?

Vlamingen zijn fervente radioluisteraars. Met meer dan 4,4 miljoen mensen die dagelijks afstemmen op hun favoriete zender en er gemiddeld meer dan vier uur naar luisteren, behoort Vlaanderen zelfs tot de top van Europa. Maar de manier waarop wij naar radio luisteren zal de komende jaren grondig veranderen.

Net zoals we op vlak van fotografie en televisie al de overstap naar digitaal hebben gezet, zal een gelijkaardige transformatie zich ook voor de radio voltrekken. Momenteel is de omschakeling van FM naar digitale radio al in volle gang, maar onder impuls van de Vlaamse overheid schakelen de VRT en de andere omroepen nu een versnelling hoger. Maar hoe ver staat het intussen met die digitalisering? En welke impact heeft dat op de luisteraar?

Wanneer we over digitale radio spreken, dan hebben we het over de waaier aan digitale mogelijkheden om naar onze favoriete zenders te luisteren. De term verwijst dus niet enkel naar de radiotoestellen in de wagen of woonkamer, maar gaat veel breder dan dat. Ook de radiokanalen op de digitale televisie en het beluisteren van radio via smartphone, tablet of internet vallen daar bijvoorbeeld onder.

Smartphones en tablets hebben het zelfs nog eenvoudiger gemaakt om digitale radio te ontvangen. Zo kun je immers overal waar je bent elk radiostation streamen via een app. In combinatie met draadloze geluidsboxen of slimme speakers (dit zijn draadloze apparaten, aangesloten op het internet en met een ingebouwde virtuele assistent die je via spraak instructies kunt geven) kan je ook thuis zonder problemen radio door de woonkamer laten schallen. Naar alle waarschijnlijkheid komen daar in de toekomst nog nieuwe toestellen bij.

Daarnaast zijn er ook digitale radiosignalen die via de ether worden verspreid, de zogenaamde DAB+-signalen. Deze worden door zendmasten uitgezonden en gaan dus door de lucht, zoals dat nu ook met de FM-radiogolven het geval is. DAB staat voor Digital Audio Broadcasting. Dit Europese systeem van digitale radiosignalen werd in een eerste versie in de jaren ‘90 uitgerold.

DAB+ is sinds 2006 de opvolger van DAB en is kwalitatief een sterk verbeterde versie. Om radio via DAB+ te beluisteren, heb je wel een ontvanger nodig die deze signalen kan omzetten. Er zijn tegenwoordig al heel wat DAB+-radiotoestellen op de markt: voor 30 tot 50 euro kan je al een degelijke keukenradio kopen. Deze nieuwe toestellen bieden bijna altijd nog de combinatie aan van FM met DAB+.

Digitale radio is daarom een verzamelnaam voor alle bovenstaande vormen van luisteren. Ze hebben immers allemaal een ding gemeen: ze brengen radio op een digitale manier tot bij de luisteraar.  

De afgelopen jaren is radio al sterk gedigitaliseerd, onder meer door het toegenomen belang van streaming via internet en digitale tv. Maar evenzeer door de nationale uitrol van DAB+, die al een tijdje aan de gang is. Alle radiozenders van de VRT zijn intussen beschikbaar via DAB+, net zoals die van verschillende commerciële omroepen.

DAB+ zal zo op termijn de opvolger worden van FM, zoals FM ooit de middengolf heeft vervangen. Deze evolutie is in de eerste plaats in het belang van een sterke radiomarkt, want op DAB+ is er plaats voor meer zenders. De betere geluidskwaliteit zal bovendien het luistercomfort doen toenemen. Naast tekst kunnen radiostations ook visuele informatie aanbieden over het radioprogramma. Maar er zijn nog heel wat andere voordelen verbonden aan DAB+ in vergelijking met FM-radio.

De beweging naar meer digitalisering is trouwens in heel Europa bezig. In 2018 telde de unie van Europese omroepen EBU al 1.566 zenders in DAB en DAB+.

Sommige landen lopen daarin voorop. In Noorwegen werd FM al afgeschakeld in 2017. Over enkele jaren valt wellicht ook het doek voor analoge radio in Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk. 

Deze transitie wordt vooral in de wagen belangrijk en zal daarom in fases moeten gebeuren. Van alle vormen om digitaal naar radio te luisteren, is enkel DAB+ een degelijk en gratis alternatief in de auto. Om via je smartphone radio te streamen naar het ingebouwde entertainmentsysteem, verbruik je immers (een grote hoeveelheid) data. Die kunnen je op kosten jagen als je abonnement of bundel maar een beperkte hoeveelheid data dekt. Met DAB+-radio heb je dat probleem niet, omdat die de signalen gratis uit de lucht haalt. Daarom is het belangrijk dat autoradio’s met DAB+-technologie uitgerust worden. 

De overgang van FM naar DAB+ zal uiteraard niet bruusk verlopen. Net integendeel, want op dit moment zijn alle zenders van de VRT al beschikbaar via FM én DAB+.

Wat absoluut nog niet vastligt, is het moment waarop FM-radio in Vlaanderen definitief zal worden afgeschakeld. De transitieperiode zal vooral het tempo volgen waarin het publiek digitaal evolueert.

Uit onderzoek blijkt dat Vlamingen in 2018 al meer dan een vijfde van de tijd via digitale kanalen naar de radio luisteren, vooral via internet. Experts verwachten dat het digitale aandeel de komende jaren nog sterk zal toenemen en vermoedelijk in 2022 al meer dan de helft zal bedragen.

Pas als de helft van het geluisterd volume effectief digitaal is, zal de Vlaamse overheid samen met de radiozenders een stappenplan uitwerken. Op dat moment moet de overheid duidelijk maken op welke termijn ze de volledige overschakeling naar DAB+ wil gerealiseerd zien en hoe die zal verlopen.

Hoe dan ook hebben de huidige lokale en landelijke commerciële radiozenders nog een FM-licentie tot en met 2026. Tenzij die omroepen zelf beslissen om er eerder mee op te houden, lijkt een afschakeling van FM vóór die datum weinig aan de orde.

Het komt er dus op aan om luisteraars nu al zo veel mogelijk te stimuleren de overstap naar digitaal luisteren te maken. Daarom zijn er dit en de komende jaren meerdere campagnes gepland om digitale radio beter bekend te maken bij het publiek. Ook tijdens de Week van de Digitale Radio in november zullen alle radionetten van de VRT en de commerciële omroepen DAB+ en digitale radio extra in de kijker blijven zetten.  

In principe vraagt de omschakeling naar digitale radio geen moeite van de luisteraars: de evolutie verloopt geleidelijk waardoor iedereen uiteindelijk de overstap automatisch zal maken. Waar het voornamelijk om gaat is dat je als gebruiker aandachtig bent op de momenten dat je een nieuwe radio aanschaft.

Het grootste aandachtspunt is de auto. Steeds meer nieuwe wagens zijn nu al standaard uitgerust met een DAB+-radio. In andere gevallen krijgt de koper de optie voorgeschoteld. Op die manier was in de eerste helft van 2018 al in 30 procent van de nieuwe wagens in België een DAB+-ontvanger ingebouwd. Bovendien heeft Europa de autoconstructeurs verplicht om vanaf 2021 alle nieuwe auto’s standaard uit te rusten met een DAB+-autoradio. 

Aangezien auto’s vaak voor een lange tijd meegaan, kan de digitalisering op de lange termijn mogelijk wél een probleem vormen voor die voertuigen waarin enkel nog een FM-radio zit. Het hele entertainmentsysteem een upgrade geven is dan een oplossing

Er zijn evenwel ook heel wat automerken en radiomodellen waar DAB+ aan kan worden toegevoegd met een speciale module die je eenvoudigweg met het bestaande systeem moet verbinden. Deze komen in de vorm van adapters of antennes en worden al aangeboden door verschillende fabrikanten in uiteenlopende prijscategorieën. Merken zoals Pure of Hama hebben een model op de markt gebracht dat bijna elke bestaande autoradio uitbreidt met DAB+-functionaliteit. 

Thuis zal de digitalisering amper voor problemen zorgen. In een gemiddelde woonkamer zijn immers voldoende alternatieven voorhanden, zoals het draadloos streamen op muziekinstallaties, slimme luidsprekers of de radiokanalen op je digitale tv. Deze manieren zijn nu al beschikbaar, maar het belang ervan zal de komende jaren verder toenemen.

Wil je in de keuken of badkamer een radiosignaal opvangen, dan moet je wel in een DAB+-radio investeren. Een eenvoudig draagbaar model of een wekkerradio is er al voor 30 tot 50 euro. Er zijn ook hoogwaardige hifi-installaties op de markt met een ingebouwde DAB+-ontvanger, maar deze zijn uiteraard duurder. Als je ten volle van alle voordelen van DAB+ wil genieten, is het wel aangeraden om een toestel met een schermpje te kopen: zo kan je genieten van de visuele informatie op DAB+.

Het is bovendien heel eenvoudig om een DAB+-radio in te stellen. Met één druk op de knop scant het toestel de omgeving op alle digitale radiosignalen en geeft elke zender automatisch zijn correcte naam. Nadien kan je doorheen het menu scrollen om de zender van jouw voorkeur te kiezen of je favoriete kanalen op te slaan. Ook uitsluitend digitale kanalen, zoals MNM Hits, Klara Continuo en VRT NWS, zullen in het menu tevoorschijn komen en dus overal te beluisteren zijn. De commerciële omroepen zullen eveneens hun aanbod kunnen uitbreiden.

Het bereik van DAB+ staat intussen op punt in Vlaanderen en Brussel. In maart 2019 heeft de VRT nog nieuwe netwerkinfrastructuur in gebruik genomen, die beheerd wordt door Broadcast Partners. Het aantal zendmasten is daarbij toegenomen van 20 naar 36 om zo de pijnpunten voor binnenhuisontvangst weg te werken.

De ontvangst is er dus in de regel op vooruit gegaan. De dekkingsgraad in de auto’s ligt zelfs op 100 procent (zie onderstaande kaart). Je kan met andere woorden overal zonder problemen naar DAB+ luisteren. In tunnels is er, vooral in Vlaanderen dan, nog wel wat werk aan de winkel. Er moet daarvoor immers een antenne geplaatst worden die de signalen uit de lucht haalt en ze ondergronds uitstuurt. Alle Brusselse tunnels langer dan 300 meter zijn wel al uitgerust voor een goede DAB+-ontvangst van de zenders van de VRT. 

Binnenshuis ligt de dekkingsgraad boven de 90 procent (zie onderstaande kaart). Voor de overige zones wordt momenteel naar oplossingen gezocht. De norm die de VRT voor binnenhuisontvangst hanteert, houdt bovendien rekening met de standaarden in moderne gebouwen.

Hiermee trachten we de impact van beton, isolatie en zonwerend glas op de ontvangst van DAB+ tot een minimum te beperken. Weliswaar valt een uitzondering niet uit te sluiten en heeft de kwaliteit van de ontvanger een doorslaggevend effect op het resultaat.