Paula Sémer [1925-2021]

Paula Sémer, de vrouw voor wie het woord tv-coryfee uitgevonden moet zijn, is overleden. Haar overlijden dateert van 1 juni, ze koos voor euthanasie. Kwiek, rad van tong, jong van geest, en altijd pretlichtjes in de ogen. Veel mensen zouden ervoor tekenen om op haar manier oud te worden. Paula Sémer is een begrip, een icoon, een straffe madam, nog voor dat concept uitgevonden werd. Een overzicht van haar carrière.

"De na-oorlogse periode, toen ik begon te werken, dat was een spannende tijd, je kreeg kansen die je later nooit meer kreeg", zegt Paula Sémer in een interview in 2012 in het Gentse studentenblad Schamper over de start van haar carrière. Ze groeit op in een progressief gezin in Antwerpen. De Tweede Wereldoorlog beknot dan wel haar kansen op een universitaire studie, maar niet haar droom om actrice te worden. Na een klassieke opleiding tot onderwijzeres schrijft ze zich alsnog eigenhandig in aan het conservatorium.

In 1944 wandelt de amper 19-jarige Paula het NIR (het Nationaal Instituut voor de Radio-omroep, de voorloper van de BRT, nvr) binnen. "Het was een tijd met enorm veel mogelijkheden voor jonge mensen en wij kwamen uit de oorlog met de gedachte 'En nu kan alles!' Talent werd echt gekoesterd." Ze ontpopt zich bij het NIR als een waar radiotalent: "De wereld der muziek", het kinderuurtje, het vrouwenuurtje, luisterspelen…

In de periode voor de opstart van de televisie maakt het NIR enkele proefuitzendingen. Paula wordt gevraagd de hoofdrol te spelen in een komedie, "Drie dozijn rode rozen". "Het interesseerde mij niet echt, ik voelde me goed bij radio. Maar toen werd de eerste tv-avond gepland en werd die komedie gekozen." Sémer praat samen met Terry Van Ginderen en Nora Steyaert de eerste tv-avond aan elkaar. "Een bom in de pers, 'grote televisiebelofte ontdekt.' Ik dacht dat ze Armand Pien bedoelden, maar nee. Het gevolg: ik moest en zou blijven."

Paula wordt omroepster en presenteert samen met Bob Davidse "Kom toch eens kijken", het allereerste kinderprogramma. Enkele jaren is ze de eerste "Tante" van "Nonkel Bob", later wordt ze het gezicht van "vrouwenprogramma's": "Vrouwenspiegel" (1954) en "Penelope" (1955-1965). Het blijft niet bij presentatie, ze wordt ook producer. Eerst van "Penelope", later van programma’s als "Alledag", "Het gelukkige gezin" en "Kijk mensen". Kort voor haar pensioen wordt ze productieleider van de Dienst Wetenschappen van de BRT.

In 1990 verlaat Paula Sémer de openbare omroep en gaat ze met pensioen. In haar rijk gevulde carrière heeft ze zowat alles gedaan wat een mens op en achter het kleine scherm kan doen. Ze verlegt grenzen in haar programma's, niet alleen op televisie maar ook in de maatschappij. In 2010 krijgt ze een Carrièrester op de "Nacht van de Televisiesterren", een gala van de Vlaamse Televisie Academie, die ze zelf ooit mee opgericht heeft. Een minutenlange staande ovatie is haar deel.

"Penelope" is een programma voor vrouwen. Tips over mode, het huishouden, de kinderen, gezondheid… Maar het gaat veel verder dan clichés. Als feministe wil Paula Sémer vrouwen zichzelf helpen ontplooien en deinst ze er niet voor terug om voor die tijd controversiële thema’s op de agenda te plaatsen. Seksualiteit, anticonceptie, de rol van mannen en vaders in het gezin, financiële en economische onafhankelijkheid van vrouwen... Onderwerpen die in de conservatieve jaren 50 en 60 meer dan eens in slechte aarde vallen.

Op uitzendingen rond seksualiteit en gezin komt telkens de meeste commentaar, al gaan ook op het eerste gezicht "brave" onderwerpen zelden onopgemerkt voorbij. "Ik wilde als producer, die een programma van nul opbouwt, mijn zendtijd kostbaar invullen. Ik sprak met mensen over wat hen bezighield. Seksualiteit en gezinsplanning kwamen telkens terug. Knelpunten in die tijd, onderwerpen waarover vragen bestonden, maar waarover gezwegen werd", zegt ze in interviews naar aanleiding van haar eredoctoraat aan de UGent in 2012.

Allicht het bekendste voorbeeld. "Penelope" brengt in 1964 een reeks over zwangerschapsbeleving. In de laatste aflevering, de geboorte, expliciet in beeld. Een primeur in televisieland. "We wilden een lans breken om de vader bij de bevalling in het ziekenhuis aanwezig te laten zijn, wat toen bijna nergens mocht", vertelt Sémer in 2010 aan "De rode loper". Een storm van protest steekt op en houdt aan. Tot een jaar nadien lopen er verontwaardigde reacties binnen en wordt er met de vinger gewezen. Niet alleen naar de programmamakers, maar ook naar het gezin dat gevolgd werd in de uitzending.

Een aflevering van "Het gelukkige gezin" in 1967, over jongeren en relaties. De jonge Nederlandse moraalfilosoof Jaap Kruithof vraagt er begrip voor seks voor het huwelijk, een betere voorlichting en het in sommige gevallen toestaan van anticonceptie. Het levert Paula Sémer commentaar én scheldbrieven op. "Ik dacht, wat gebeurt hier, want dat stond helemaal niet in het scenario. Hoe moet ik hier een slot aan maken? Die uitzending heeft twee jaar lang reacties uitgelokt."

Paula Sémer is een feministe voor én achter de schermen. Al heel vroeg in haar carrière wordt ze geconfronteerd met betutteling en discriminatie, tot haar grote ergernis. “Ik werd bekend, ze noemden me de leading lady en de vlag van het NIR. Die erkenning was fijn, maar tegelijk ook enorm frustrerend. Want ik wilde inhoud! De mannen om me heen kregen dat, ik niet. Ik was de glamoureuze omroepster en presentatrice. Maar ik wilde echt werken", zegt ze in De Standaard in 2008.

Op het moment dat Sémer eind jaren 50 producerswerk begint te doen, laat de BRT alleen mannen toe op de examens. "Ongelofelijk onrechtvaardig. Mannen worden erkend in hun functie, vrouwen niet. Ik wilde hetzelfde bureau, dezelfde erkenning, hetzelfde loon”, luidt het in datzelfde interview. Pas in 1964 mogen vrouwen meedoen aan examens. Paula slaagt met glans.

Als schermgezicht en als producer botst ze meermaals tegen vooroordelen en seksisme. Maar ze biedt weerwerk. "Tijd voor koffie, dan keken ze naar mij. Ik keek dan om, riep "koffie" tegen de deur en bleef rustig zitten." En: "Mijn baas zei: 'Zeg, wat een mooie benen! Je zou die beter eens wat meer tonen en hoge hakken dragen.' Ik ging direct op zoek naar de lelijkste sportschoenen uit mijn kast." Ze neemt ook geen blad voor de mond als in 2012 de zaak over ongewenste intimiteiten op de oude BRT woedt. "Elke jonge vrouw werd daarmee geconfronteerd. Ik vond dat zo erg, maar eigenlijk werd dat toen beschouwd als normaal."

Ook op latere leeftijd blijft Paula Sémer een feministe in hart en nieren. "Vrouwen van nu zijn geen doetjes meer. Ik hoor en lees dingen tijdens interviews waarvan ik denk, chapeau", zegt ze in 2012 in een radio-interview. Toch blijft ze bezorgd over de situatie van vrouwen vandaag. "Ik heb zo’n mooi professioneel leven gehad, maar dat ik nog steeds dezelfde problemen als 50 jaar geleden moet horen, maakt mij treurig", is een veel gehoorde verzuchting.

Paula Sémer houdt ook niet van de negatieve bijklank van het woord "feminisme". "De meeste jonge vrouwen die ik ontmoet zeggen dat ze geen feminist zijn, maar leven wel zo. Er is zoveel veranderd, zoveel verworven. Ik vind het vervelend dat de vrouwen die vroeger zoveel gedaan hebben, nu beschouwd worden als kwaaie oude wijven. Zij deden dat kalm, maar met gedrevenheid. Al die verworvenheden van nu zijn niet uit de lucht komen vallen. Daar is voor gevochten."

Bron: vrtnws