Waarom VRT 80 jaar vrede herdenkt: “Het is onze plicht als publieke omroep om dit te doen”

We bevinden ons op een scharniermoment: voor het eerst in decennia hoor je weer oorlogsretoriek in Europa, wordt er herbewapend en lijken mensen te twijfelen aan het voortbestaan van een duurzame vrede. En tegelijk verdwijnt de generatie die de oorlog nog zelf meemaakte. Dit is hét moment om hun verhalen te vertellen. Vanuit die overtuiging vertrok Geert Clerbout, al jaren eindredacteur van geschiedenisprogramma’s bij VRT zoals Kinderen van het verzet, Kinderen van de kolonie, Godvergeten enzoverder. “We wilden iets maken dat klein is in vorm, maar groot in betekenis. Geen zware, lang uitgesponnen reeks, daar was ruimte en budget niet voor. Maar wel korte, krachtige getuigenissen die tussen de reguliere programmatie hun plek vinden. Zoals in Groot-Brittannië iedereen rond 11 november een klaproos draagt, wilden wij ook even collectief stilstaan bij dit moment. We leven al 80 jaar in vrede, en dat mogen we niet als iets vanzelfsprekend beschouwen.” 

Mini in lengte, maxi in impact 

De minidocu’s, korte video’s van twee tot vijf minuten, zullen van 5 tot 11 mei te zien zijn op VRT 1, VRT Canvas en VRT MAX. Ze brengen getuigenissen van mensen die de oorlog zelf meemaakten, vaak in één krachtig moment gevangen. Een bominslag, een vlucht, een verlies. “We focussen op één anekdote, één emotioneel geladen moment. Geen uitgebreide context, maar net genoeg om te begrijpen wat er gebeurt, en vooral: wat het betekent.” Deze aanpak is bewust gekozen, zegt Clerbout. “We leven in een tijd van korte aandachtsbogen en overload aan content. Maar dat wil niet zeggen dat we geen diepgang kunnen brengen. We kiezen voor korte, maar indringende verhalen. De kracht van televisie ligt in emotie. Die kunnen we nu vertalen naar een breed publiek, hopelijk ook naar mensen die misschien niet zo vertrouwd zijn met geschiedenisdocumentaires. 

Verschillende VRT-merken doen mee 

Wat begon als een idee voor enkele minidocu’s groeide al snel uit tot een breed gedragen project. Clerbout trok met zijn voorstel naar andere merken binnen VRT, en vond daar veel enthousiasme. “Iedereen ging nadenken: wat kunnen wij doen binnen ons eigen domein?” 
Radio 1 brengt inhoudelijke bijdragen, jongerenmerk nws.nws.nws ging op pad met jongeren en een overlevende, Ketnet herwerkt content voor een jonger publiek.“Zo proberen we maximale impact te creëren over alle VRT-merken heen.” 

Geert Clerbout: “Wij willen impact genereren in de maatschappij. Dat betekent dat we verhalen brengen die gaan over ons, over wie we zijn, en waar we vandaan komen. En ja, ook over wat we kunnen leren uit het verleden.”

VRT als publieke omroep: leren, reflecteren, raken 

Voor Clerbout staat één ding buiten kijf: dit soort projecten horen tot de kern van wat een publieke omroep moet doen. “Wij willen impact genereren in de maatschappij. Dat betekent dat we verhalen brengen die gaan over ons, over wie we zijn, en waar we vandaan komen. En ja, ook over wat we kunnen leren uit het verleden.” Maar dat leren hoeft zeker niet belerend te zijn, benadrukt hij. “Het is als VRT zijnde onze kerntaak om inzichten te bieden. Wat wij maken moet ook iets vertellen over de tijd waarin we leven.” Clerbout verwijst naar eerdere reeksen zoals Godvergeten of Kinderen van het verzet, waarin trauma’s, schuld en collectief geheugen centraal staan. “Dat zijn geen evidente thema’s, maar ze blijven relevant omdat ze tot op vandaag nog altijd doorwerken in alle lagen van onze samenleving. Dat zie je ook vandaag. Een oude man uit onze documentaire over bommen op België zei na de opnames: ‘Als ik de beelden van Gaza zie, weet ik wat die kinderen nog allemaal te wachten staat.’ Dat raakt je. En dat is exact waarom we dit doen.” 

Universele thema’s, voor een diverse samenleving 

Een bijkomende uitdaging is het aanspreken van een nieuw, diverser publiek. “Niet iedereen heeft een rechtstreekse band met de Tweede Wereldoorlog. Kleinkinderen van migranten bijvoorbeeld, groeien op met een ander collectief geheugen. Daarom is het cruciaal dat we die verhalen universeel maken: het gaat over oorlog, verlies, trauma, macht en onderdrukking. Thema’s die iedereen kunnen raken, ongeacht afkomst.” Volgens Clerbout is dat ook de sleutel om toekomstige generaties te blijven bereiken. “Je moet vertrekken vanuit het menselijke aspect. Van daaruit kan je breder reflecteren: over dictaturen, extremisme, vreemdelingenhaat. En ja, dan worden plekken als Breendonk ook opnieuw relevant, niet alleen als erfgoed, maar als instrument van een dictatoriaal regime.” 

“We kunnen leren uit het verleden, als we goed kijken” 

Geert gelooft niet dat geschiedenis zich letterlijk herhaalt. “De context verandert altijd. Maar processen en dynamieken keren wél terug. Polarisatie, ontmenselijking … Dat zagen we in het verleden al, en dat zien we nu terug meer en meer. Door het verleden te begrijpen, kunnen we die patronen herkennen. En misschien net daardoor voorkomen dat het weer ontspoort.” 

De minidocu’s over 80 jaar vrede zijn niet zomaar een herdenkingsproject. Ze zijn een reminder. Een uitnodiging tot reflectie. En een bewijs dat VRT als publieke omroep haar rol ernstig neemt. “Dit is onze plicht,” besluit Geert. “Omdat we nog kunnen luisteren naar de mensen die erbij waren. En omdat we willen dat hun verhalen blijven leven, voor wie erna komt.”