UNESCO Werelddag voor het Audiovisueel Erfgoed – Franco Corelli’s Expo 58-concert ontdekt

Wie was Franco Corelli? 

Franco Corelli was één van de grootste tenoren van de 20e eeuw, en grotendeels autodidact. Hij stond bekend voor zijn charisma en krachtige, expressieve zangstijl, en brak internationaal door in de jaren 1950-60, met optredens aan La Scala in Milaan en later aan de Metropolitan Opera in New York. Het Brusselse publiek maakte in 1958 kennis met de reizende Italiaanse ster tijdens Expo 58, waar hij optrad in het Groot Auditorium van de Heizel. Zijn verschijning liet daar een blijvende indruk na. 

Een indrukwekkende stem uit het verleden 

“Op deze lakplaten zingt Corelli vier bekende aria’s - voornamelijk van Puccini - met orkestbegeleiding,” vertelt Hugo Sledsens, jarenlang muziekproducer bij de omroep. “Fysiek is dat geen alledaagse prestatie. Corelli sluit het optreden – of althans deze plaatopname – af met de schlager ‘Granada’, begeleid door een pianist. Dat doet vermoeden dat het nummer op een ander moment of op een andere locatie werd opgenomen. Maar na grondige studie van de beschikbare bronnen kunnen we bevestigen: dit is het authentieke optreden van Franco Corelli, zoals hij dat op 20 april 1958 bracht in het grote auditorium van de wereldtentoonstelling op de Heizel.” 

Het concert van Expo 58 

Corelli werd die avond begeleid door het versterkte Omroeporkest van het NIR, dat voor de gelegenheid de naam ‘Groot Casino-orkest’ kreeg. Dirigent was Fernand Terby. De omroep pakte groots uit: repetities en informatie liepen waarschijnlijk chaotisch door elkaar. Terby dirigeerde de orkeststukken en begeleidde zangers Vico Torriani en Franco Corelli. Francis Bay begeleidde pianiste Hazel Scott met zijn amusementsorkest, terwijl George Melachrino enkel zijn eigen muziek dirigeerde. Pieter Leemans sloot het concert af met zijn bekroonde mars “Expo 1958”, uitgevoerd door koor en orkest. 

De nieuwsdienst van NIR-televisie maakte van het concert een nieuwsitem van 2 minuten en 22 seconden, gedraaid op 35 mm filmpellicule zonder geluid. Alle optredens worden getoond in chronologische volgorde. Je ziet het indrukwekkend grote podium en auditorium. Vermoedelijk bleef de vleugelpiano het hele concert op het podium staan, wat het mogelijk maakte dat Corelli zijn laatste nummer met pianobegeleiding kon brengen.  

De zoektocht in het archief 

Vandaag kunnen we een klassiek concert eenvoudig in één geheel opnemen, in 1958 ging dat anders. “Het optreden van Franco Corelli werd live uitgezonden, maar er werd blijkbaar (en gelukkig) ook een opname gemaakt op beide zijden van een lakplaat,” vertelt Barbara Sarmentero, musicologe en muziekarchivaris bij VRT Archief. “We ontvingen deze 33-toerenplaat van Michel-Etienne Van Neste. Hij is de zoon van Etienne Van Neste die indertijd de producer van dit befaamde openingsconcert was. Een selectie lakplaten in ons archief werd tussen 2017 en 2021 in samenwerking met meemoo gedigitaliseerd, ook deze lakplaat. Daarna volgde nog heel wat puzzelwerk om de platen en plaatnummers in de juiste volgorde te plaatsen, gevolgd door een digitale restauratie om zoveel mogelijk ruis en gekraak uit het geluid te verwijderen. Ook voor deze opname was behoorlijk wat speurwerk nodig. Op de plaat zelf stond een datum genoteerd: 31 mei 1958. Die datum bleek niet de opnamedatum te zijn. We herkenden wel wat er gezongen werd. In het tijdschrift De Radio & Televisieweken vonden we de effectieve uitzenddatum en inhoudelijke info terug.”  

Corelli’s internationale doorbraak 

 Hugo Sledsens vult aan: “Franco Corelli was in de jaren 50 een rijzende ster aan de Italiaanse operahemel. In het 'Teatro dell' Opera di Roma' had hij de oudere diva Maria Caniglia, en de nog jonge, maar al wereldvermaarde Maria Callas partij gegeven. Hij gaf zelfs Callas af en toe van repliek aan de Scala van Milaan. Maar internationaal was hij nog aan het doorbreken. Zijn optreden in Brussel was blijkbaar een belangrijke springplank. In de Duitse Wikipedia lezen we: ‘Mit besonderem Erfolg sang er beim Abschlusskonzert der Weltausstellung 1958 in Brüssel’. Nauwkeuriger: bij het openingsconcert. En inderdaad, in 1958 had hij meteen een vast contract beet bij de Scala. Vanaf 1961 was hij niet meer weg te denken op de planken van de New Yorkse Metropolitan Opera, waar hij in 1965 in een memorabele opvoering van 'Tosca' zijn eenmalige grote tegenspelers Maria Callas en Tito Gobbi terugvond. Niet langer als tegenspeler, maar als gelijkwaardige hoofdvedette. Laten we niet vergeten: Franco Corelli was twee jaar ouder dan Callas, maar was pas veel later - hij liep dan al rond de dertig - zijn operacarrière begonnen." 

Een muzikale schat ontdekt 

Bárbara Sarmentero liet de opname beluisteren aan Sylvia Broeckaert, operaspecialiste bij Klara, en vroeg haar naar haar eerste indrukken van deze pas gevonden concertopname: “Het is een muzikaal document om te koesteren, het weerspiegelt de tijdsgeest bijzonder goed,“ reageert Sylvia Broeckaert enthousiast. “Corelli was een van de grootste tenoren van de jaren '50 en '60, samen met Giuseppe Di Stefano en Mario Del Monaco. Een opname van deze wereldster terugvinden in ons VRT-archief, en dan nog van een optreden in Brussel, op de Heizel… Ik ben onder de indruk.”  

En wat zou Sylvia’s lievelingsaria uit deze concertopname kunnen zijn? “Misschien wel ‘E lucevan le stelle’ uit Tosca, omdat hij daarin een grote zachtheid toont, wat contrasteert met zijn mannelijke présence. Opvallend hoeveel hij bereikt heeft met zo weinig stemonderricht! Hij was wel gepassioneerd door vocale technieken en heeft vooral geleerd door veel te luisteren.” 

“Vandaag zouden we enorm veel geld geven om iemand als Corelli, met zijn uitstraling en de looks van een filmster, live te kunnen horen. Er zit een soort ouderwetse kwaliteit in zijn stem die moeilijk te beschrijven is: een mengeling van de Italiaanse ziel, een zeker machismo, en tegelijk een grote tederheid in zijn zachte tonen. Het is iets unieks, het roept bij mij een zekere nostalgie op, naar de tijd van onze Vlaamse diva Vina Bovy – een romantische tijd. Zoiets hoor je vandaag niet meer. Er zijn wel zangers van dat kaliber, maar die uitstraling is echt iets van vroeger. Ik denk dat er nu tenoren zijn met een betere of gezondere techniek dan Corelli, maar ze missen dat soort charisma. Uit de reactie van het publiek blijkt dat men besefte dat er een ster op het podium stond. We zouden iemand moeten vinden die erbij was toen, in het jaar 1958!” 

Cultureel erfgoed voor de toekomst 

Dat het VRT-archief over waardevolle opnames beschikt, is ook in het buitenland geweten. Corelli's biograaf René Seghers, die momenteel in samenwerking met Olga Shabanova de laatste hand legt aan een nieuwe versie van zijn Corelli-biografie 'Prince of Tenors' (2008), schreef over de opname van het Brusselse concert: “De audio- en videokwaliteit is fantastisch. Wij denken dat dit de beste audiokwaliteit is van Franco Corelli's liveoptredens uit de jaren ‘50. Dit is niet alleen een schat aan cultureel erfgoed, dit is de jonge, tijgerachtige Corelli-stem in aria's die we live van hem soms pas vele jaren later leerden kennen, zoals de Favorita-aria! En dat met een Belgische dirigent, Fernand Terby! Ongelofelijk dit na een 30-jarige zoektocht in de VRT-archieven te hebben teruggevonden. Het krijgt een apart hoofdstuk in het nieuwe boek.” 

“Hoewel we niet over alle uitzendingen beschikken die de omroep ooit maakte en uitzond, zijn we bij VRT Archief keer op keer trots dat we de waarde van ons archief kunnen uitdragen, én bijdragen aan het behoud van cultureel erfgoed – zowel nationaal als internationaal,” aldus Barbara Sarmentero. 

Een collectie vol verborgen parels 

Deze opname maakt deel uit van de recent gerestaureerde en gedigitaliseerde lakplatencollectie van de VRT.  

De collectie omvat meer dan 1500 historische muziekopnames, voornamelijk klassieke muziek, aangevuld met jazz en volksmuziek. Ze bevat zowel studiosessies als veldopnames en live-uitzendingen uit de periode ca. 1930–1960, en biedt een authentiek beeld van hoe radio in die tijd klonk, geproduceerd en beleefd werd— van de regiekamer tot in de huiskamer. 

Deze klankdocumenten vormen een waardevolle bron voor erfgoedstudie, waarin nog tal van onbekende parels te ontdekken vallen. 

Meer weten over het digitalisatieproject van de lakplaten? Verborgen schatten uit de 20ste eeuw | VRT.