Opinie: Wat heb je vandaag op school geleerd?

Bij de job van leraar komt veel kijken. Ze bereiden lessen voor, vergaderen, berispen leerlingen, communiceren met ouders en documenteren veel van wat ze doen in een systeem dat niet zo slim is als zijn naam laat vermoeden of niet verstandig gebruikt wordt. Veel van die taken en verantwoordelijkheden worden voorgesteld als ballast of planlast en afleiding van de essentie: lesgeven en leerwinst boeken. ‘Meneer Vanneste’ weet beter. 

Waarom  trekt een school in ’s hemelsnaam vanuit de stille Kempen een hele dag naar Brussel voor een bezoek aan het Magritte Museum? Is dat niet het toppunt van Belgisch surrealisme, kostbare onderwijstijd verspillen terwijl elke nieuwe Vlaamse peilingsproef of internationaal vergelijkend onderzoek aantoont dat de leerresultaten van onze kinderen op alle niveaus achteruitboeren?

Nee, dat is het niet. De Nederlandse pedagoog Gert Biesta spreekt van drie doeldomeinen van onderwijs: kwalificeren, socialiseren en persoonsvorming. Kwalificeren staat voor vooropgestelde leerresultaten boeken, de school als leerfabriek. Leerlingen zo effectief en efficiënt mogelijk kennis en kunde bijbrengen. Wie het onderwijs volgt, weet dat we wat dat betreft voor een grote uitdaging staan die we maar kunnen aangaan met een coherente, breed gedragen langetermijnvisie en -politiek… en dat we daar nog ver afstaan omdat we er vooralsnog niet in slagen een repetitief gedragspatroon te doorbreken. We luiden voortdurend de alarmklokken en proberen telkens opnieuw onze eigen dada’s door te drukken in de poppoll van oorzaken en dringendste maatregelen. Zo verrotten we het probleem verder in plaats van dat we bijdragen tot een structurele oplossing ervan. Genoeg gezaagd, Johan, breng zelf een positieve noot, hoor ik u denken. Gelijk hebt u.

Onderwijs wil ook socialiseren, leerlingen deel laten worden van een nog grotendeels onbekende wereld. Zelfs onder jongeren in het hoger onderwijs die in vogelvlucht op 30 kilometer van Brussel wonen zijn er voor wie de hoofdstad onbekend terrein is en voor wie musea daarbovenop onbemind zijn. Meneer Vanneste en mevrouw Paulussen lachen er die leerlingen niet mee uit. Wel integendeel, ze nemen de hele groep op sleeptouw. Ongetwijfeld mikken ze hoger dan het verkennen van het onbekende. Goede leraren koesteren de ambitie hun leerlingen te vormen tot kritische burgers die in de wereld stappen om die mee ten goede te veranderen. Mevrouw Jacobs zegt dat ook met zoveel woorden. Als kijker voelen we dat ze het doordacht en doorleefd heeft en denk je dat het fijn moet zijn voor leerlingen, ouders en leraren om zo iemand aan het roer van de school te weten.

Persoonsvorming of subjectwording ten slotte is iemand worden. Kinderen en jongeren zichzelf leren kennen in hun talenten en interesses, in waar ze voor willen staan en in hun idealen. Dat is wellicht de meest uitdagende en motiverende onderwijsopdracht voor leraren. Eindtermen bieden daar geen houvast voor. Gelukkig maar, de eindtermen waar leraren naartoe werken zijn gemeenschappelijk voor iedereen, de mensen die ze vormen zijn uniek. Mensen worden niet alleen zichzelf door wat er in hun genen zit of wat ze meemaken, maar ook door wie ze op hun pad kruisen. Begeleiders in jeugdbewegingen en sportclubs en peers zijn klassieke rolmodellen. Leraren hebben nog een extra troef, omdat ze naast kansen tot herkenning ook contrast bieden. Scholen met een divers en bont lerarenkorps hebben daarin een streepje voor op scholen waar iedere leraar denkt en eruitziet als de doorsnee Vlaming.

De onderwijsdoeldomeinen kwalificeren, socialiseren en subjectwording zijn als snaren van een viool. Je kan ze van elkaar onderscheiden, maar om muziek te maken moet je ze samen bespelen. Goede leraren zijn jammende muzikanten, ze vertrekken van melodieën maar kunnen improviseren. Een goede schoolreis illustreert dat. De uitstap past in het kader van meneer Vannestes lessen over het surrealisme, maar de verantwoording ervan overstijgt het aantal mogelijke vinkjes bij leerdoelen van de leerfabriek. Wat kleine Jan vandaag op school geleerd heeft, kan een aha-erlebnis zijn bij ceci n’est pas une pipe, maar ook dat hij de passie voor kunst van zijn bekende interim-leraar deelt. Ook op school kunnen leraren aan het wereld- en mensbeeld en de persoonsvorming van hun leerlingenwerken. Maar daar is een grote focus op leerdoelen meer een kwaliteitskenmerk dan bij extra-murosactiviteiten. Op school kan iedere leraar zijn passie voor een vakgebied overdragen; voor de socialisering en de subjectwording zijn leraren geschiedenis en taal in het voordeel. Die laatste kunnen brede leeslijsten samenstellen met voor elk wat wils en gericht identiteitsvormende boeken aanraden toegesneden op elke leerling. 

Biesta spreekt dus van drie grote doelen. Voor onze metafoor komen we een snaar tekort. Het programma geeft een hint voor een mogelijke oplossing. We zien hoe de collega’s op twee scholen hun opvoedkundige verantwoordelijkheid met overtuiging opnemen.
De stijlen van meneer Cels in Mol en van mevrouw Van Hout in Turnhout verschillen, maar ze zijn allebei ontmoetend en exponenten van een zorgzame schoolcultuur. De korte fragmenten met meneer Latifine laten vermoeden dat hij meesterlijk die snaar aanstrijkt. Leraren zijn zowat de enige volwassenen die met kinderen en jongeren in groep werken. Als ouder besef je hoe groot de input van peers op je kinderen is, maar vat heb je er niet op. Ode aan de verantwoordelijke leraren die optreden als ze zien dat een kind links gelaten wordt omwille van een versleten jas, als vrienden het uitlachen omdat het een onpopulair standpunt inneemt of als het zich anders voelt. Leraren die een goede band hebben met adolescenten merken ook sneller wanneer leerlingen met zichzelf in de knoop liggen, spreken hen aan wanneer ze vrezen dat ze te veel beginnen drinken of gokken in de hoop erbij te horen.

Misschien weet Jan niet wat hij vandaag op school heeft geleerd, maar beseft hij morgen wel welke levenslessen prachtleraren en -directies hem meegaven en hoe ze voor hem het verschil maakten.

Respect. 

Johan De Wilde
Lerarenopleider Odisee / voorzitter VELOV

Bekijk de reeks Meneer Vanneste en enkele documentaires over het onderwijs op VRT NU.