Opinie: Een warm nest voor meneer Vanneste

Als leraar sta je niet alleen. Hoe vertrouwd het belang van een team ook klinkt, het is niet het klassieke beeld dat we meekrijgen in onderwijsverhalen. De leraren die ons raken in films opereren alleen, als ze al niet van binnenuit tegengewerkt worden. Als we zelf terugdenken aan onze beste leraar ooit, dan stellen we ons niet de vraag hoe die zich als collega opstelde. Geen idee, voor ons telde wat we er als leerling persoonlijk aan hadden. Het is belangrijk dat ‘meneer Vanneste’ stilstaat bij het feit dat we niet alleen duizenden leraren zoeken om elk apart voor duizenden klassen te staan, maar ook duizenden collega’s om samen school te maken. 

Leraren die hun job goed willen doen, moeten hard werken. Dat geldt in de eerste plaats voor starters. Zij hebben in verhouding meer voorbereidingswerk dan anciens en ze moeten zich de geplogenheden op school nog eigen maken. Maar het is een misverstand dat natuurtalenten en ervaren toppers na enkele jaren op hun lauweren kunnen rusten. Leerlingen in de ogen kijken en enthousiasmeren blijft voor hen gelijkstaan met tiptop voorbereid zijn, elke les opnieuw. Half werk valt niet te rijmen met hun beroepsethiek. Goede leraren blijven zichzelf professionaliseren, hun aanpak bijschaven tot hun pensioen. Ze zijn modellen voor hun leerlingen; ook bij hen kan altijd alles beter. Ouders, directies en inspecteurs kunnen bewust en onbewust en vaak met de beste bedoelingen de druk die leraren zichzelf opleggen nog verhogen. Leraren zijn mensen van vlees en bloed, ze voelen de uitdagingen eigen aan de job voelen het zwaarst aan wanneer ze moe zijn en privézorgen hebben. Goede collega’s zijn dan een zegen.

Laat dit een extra reden zijn waarom het klassieke beeld van de leraar-einzelgänger op de schop moet. Een collega is meer dan een co-leraar die in parallel- of serieschakeling leerlingen met kennis en kunde verrijkt. In hechte scholen zijn leraren niet losgekoppeld. Ze stromen samen in leraarskamers, laten stoom af bij elkaar en ervaren dat bekommernissen delen ze ook verkleint. 

Collega’s hebben minder context nodig dan je partner of een goede vriend als je je frustratie ventileert, want ze werken ook met Smartschool en voeren wel eens een dovemansgesprek met een leerling, mogelijks zelfs met dezelfde.

Dat ze weten waar ze over spreken met jou geeft hun woorden meer gewicht, maakt dat ze je zelfvertrouwen beter kunnen opkrikken. Naast morele steun kunnen collega’s ook actie ondernemen of je standpunt publiek bijtreden tegenover ouders of de directie. De belangrijkste stap is meestal de eerste, het luisteren zelf. Een actief luisterende collega helpt je jezelf beter te begrijpen in wat je juist denkt, voelt en wil.. Onderzoek naar de intenties van startende leraren om in het onderwijs te blijven of om het te verlaten toont aan dat wie zich opgenomen voelt in een team en goede werkrelaties heeft met meerdere collega’s meer geneigd is om leraar te blijven dan anderen die zich geïsoleerd voelen. Een goede werkrelatie met een mentor en een paralelleraar zijn een belangrijke opstap, maar het doel moet de integratie in het hele team zijn en dat is een gedeelde verantwoordelijkheid.

Hoe belangrijk het ook is om bij collega’s een veilige haven te vinden, een goede collega is ook iemand die je inspireert, feedback vraagt en met wie je samen aan de school bouwt. Zeker topprofielen zoeken een werkplek waar ze kunnen bijleren met andere gedreven professionals. ‘Meneer Vanneste’ toont die extra dimensie niet. Bezoeker Tijs vindt als tijdelijke inspringer gelukkig twee warme nesten. Buiten het licht van de camera’s bouwen de echte professionals aan hun school, zij zijn echte sterren en identificatiefiguren voor de leraren van morgen.    

Veel onderwijsdiscussies eindigen met de woorden dat het kind centraal moet staan. Dat de lerarenopleiding dringend hervormd moet worden is wellicht een goede tweede op de lijst van de populairste onderwijsdooddoeners. Eerlijk is eerlijk, als alles beter kan, dan ongetwijfeld ook de lerarenopleiding.

Een concreet verbeterpunt dat ik al een aantal jaren erken, is dat we er als lerarenopleidingen te lang van uitgegaan zijn dat onze verantwoordelijkheid erin bestond competente leraren af te leveren op de arbeidsmarkt. Eenmaal die missie volbracht, waren schooldirecties, de pedagogische begeleiders en de inspecteurs aan de beurt. Als het fout liep… was het ook hun schuld. De aanvangsbegeleiding, het personeels- en professionaliseringsbeleid van scholen, het was allemaal onze winkel niet, zoals een bekende Kempenaar zou zeggen. Maar wij hadden het verkeerd voor. Het lerarentekort noopte ons de hand in eigen boezem te steken en te erkennen dat we de uitval van gediplomeerden samen met alle andere onderwijsstakeholders moeten aanpakken.

We kunnen als lerarenopleidingen onze studenten beter voorbereiden op de context waar ze als alumni in terecht zullen komen. De laatste jaren doen we dat ook meer, leraren in spe leren hoe de micropolitiek in scholen werkt, hoe ze de relaties in de leraarskamer moeten lezen en hoe ze in het netwerk kunnen integreren, hoe ze hun psychologische onveiligheid kunnen keren door zelf de stap te zetten en feedback en coaching te vragen aan collega’s, hoe ze de directie kunnen uitnodigen voor een observatie in hun klas en hoe ze hun eigen laatste en relevante inzichten uit de opleiding tactvol kunnen inbrengen.

In het boek De startende leraar gaf ik de boodschap mee dat leraar worden en blijven niet alleen een kwestie van kunnen en willen is, veel hangt ook van de context waarin je werkt. Met die context kun je niet alleen geluk of pech hebben, je kan er zelf aan meewerken. Aan ons lerarenopleiders om het de leraren van morgen ook te leren. 

Johan De Wilde
Lerarenopleider Odisee / voorzitter VELOV