Niet alleen de sportuitzendingen, maar ook alle andere programma’s van VRT worden voor iedereen toegankelijk gemaakt met behulp van ondertitels. Het resultaat: extra comfort en een meerwaarde voor de kijker, maar ook een niet zo evidente en erg arbeidsintensieve bezigheid voor de ondertitelaar.
Je herkent ongetwijfeld de situatie: op weg naar het werk wil je graag een sfeerverslag bekijken over een concert van de avond voordien, maar er is zoveel volk op de trein dat je er niks van hoort. Of tijdens een familiefeest wil je snel even de aankomst van een wielerwedstrijd meepikken, maar je kent de wedstrijdsituatie niet en het geluid van de televisie staat niet op. Of bij een bezoek aan je grootouders wil jouw al wat slechter horende opa per se naar Het journaal kijken, maar staat het volume van de televisie zo hoog dat het onmogelijk is om ondertussen ook nog een gesprek te voeren met oma. Allemaal relatief kleine ongemakken natuurlijk, maar er is wel een oplossing voor: ondertiteling. Misschien wel het minst gekende, maar daarom niet minder belangrijke aspect van audiovisuele content. En laat VRT nu net een voortrekker zijn op het vlak van ondertiteling, zowel nationaal als internationaal.
Media toegankelijk maken is een kerntaak van VRT. Elke Vlaming moet op elk moment kunnen genieten van het uitgebreide VRT-aanbod, via radio, televisie en online. En ondertiteling is de tool bij uitstek om daarvoor te zorgen. Walter Couvreur, Hoofd Toegankelijkheid bij VRT, legt uit: “Ondertiteling zorgt voor extra kijkcomfort, en zeker niet alleen voor wie slechthorend is. VRT ondertitelt honderd procent van haar lineaire aanbod, dus we zijn er echt wel voor iedereen. We beschikken over een uitgebreid team dat er dag in dag uit over waakt dat alles ondertiteld is. Ze zorgen er ook voor dat VRT op het vlak van ondertiteling de standaard is in het hele taalgebied en ver daarbuiten. Onze kijkers krijgen ondertitels van topkwaliteit voorgeschoteld. Ook deze zomer staan we opnieuw klaar om alle sportprogramma’s live te ondertitelen. Het belooft een warme zomer te worden!”
Meer dan het oog kan zien
Bij ondertiteling komt wel meer kijken dan je op het eerste gezicht zou vermoeden, want ondertitelen is een heel arbeidsintensieve bezigheid en vraagt heel wat vaardigheden, zowel taalkundig als technisch. “We onderscheiden drie soorten ondertiteling,” vult Walter Couvreur verder aan. “Vooraf opgenomen programma’s, semiliveprogramma’s en liveprogramma’s. Bij vooraf opgenomen programma’s hebben ondertitelaars doorgaans ruim de tijd om alles van ondertitels te voorzien. We denken hierbij vooral aan films, fictiereeksen, human interest, documentaires en entertainment, met programma’s als Blokken en Thuis als bekendste voorbeelden. Bij semilive is de tijd al een heel stuk beperkter. Die programma’s worden met een kleine vertraging uitgezonden, net om het nog mogelijk te maken om de ondertitels mooi synchroon uit te zenden. Typevoorbeelden hier zijn Terzake, De afspraak en Extra Time. Live is dan weer écht live: geen vertraging op het signaal, dus helaas ook geen mogelijkheid om synchroon te ondertitelen. Sportwedstrijden en verkiezingsshows zijn hier het beste voorbeeld van.”
Soms staan er echte ondertitelmarathons op het programma, waarbij ondertitelaars uren aan een stuk een uitzending volgen en ondertitelen. Tijdens zulke marathons kunnen ze hun werkplek niet verlaten, ook niet om even wat te eten of te drinken te halen. Denk bijvoorbeeld maar aan wielerwedstrijden zoals de Ronde van Vlaanderen en Parijs-Roubaix of de live-uitzending van Rock Werchter.
Hoe werkt liveondertiteling?
Bij een live-uitzending kijkt en luistert de ondertitelaar mee naar de uitzending. Hij hoort wat de kijker thuis hoort en probeert zo snel en nauwkeurig mogelijk te herhalen wat er is gezegd. Spraakherkenningssoftware zet alles om naar geschreven tekst, die een tweede persoon dan snel verbetert en in mooie ondertitels giet en die vervolgens ook nog uitzendt.
Leo Maet, ondertitelaar: “Wielerwedstrijden moeten we altijd goed voorbereiden. We maken vooraf een lijst met namen van renners, hellingen, gehuchten langs het parcours ... Die stoppen we dan in onze spraakherkenningssoftware. Maar we kunnen niet op alles voorbereid zijn. Op dode momenten tijdens de koers durven de commentatoren weleens spontaan uit te wijden over pittoreske dorpjes, chateaus, obscure rittenkoersen in Sicilië, de carrière van een volstrekt onbekende renner in de kopgroep … Allemaal termen waar onze spraakherkenningssoftware niet mee vertrouwd is. Dan proberen we zo goed en zo kwaad als het kan mee te zijn door snel-snel informatie op te zoeken.”
Op dode momenten tijdens de koers durven de commentatoren weleens spontaan uit te wijden over pittoreske dorpjes, chateaus, obscure rittenkoersen in Sicilië, de carrière van een volstrekt onbekende renner in de kopgroep…
Live ondertitelen is een uitdagende race tegen de klok. Het herinspreken van de tekst is niet zo evident als het lijkt. Als je niet heel duidelijk articuleert, maakt de software er soms iets helemaal anders van, en als de corrector te weinig tijd heeft om alles na te kijken, krijg je soms gênante foutjes. Wat uiteraard vaak reacties uitlokt op sociale media:
Zin en onzin van spraakherkenning
Het lijkt misschien tijdverlies om debatten in programma’s als De afspraak en Terzake te laten herinspreken. Toch zijn er een aantal voordelen verbonden aan spraakherkenning:
- De gasten in de programma’s spreken meestal niet in mooie volzinnen. Hun zinnen zijn complex, te lang of onvolledig en dat zou onduidelijke of onvolledige ondertitels opleveren. Daarom spreken de ondertitelaars de zinnen opnieuw in. Zij maken er mooie zinnen van, zodat de kijker leesbare en begrijpelijke ondertitels krijgt.
- Ondertitelaars respecteren het maximale aantal karakters dat op één regel kan. Ondertitels moeten immers op het scherm passen. Te lange zinnen lezen niet vlot en worden dus aangepast en opgesplitst.
- De leessnelheid van de kijkers is een derde aspect waar ondertitelaars rekening mee houden. Ondertitels mogen elkaar niet te snel opvolgen, anders heeft het publiek onvoldoende tijd om alles te lezen. Ondertitelen is constant balanceren tussen volledig zijn en voldoende leescomfort bieden.
De aanpassingen die ondertitelaars maken aan de gesproken tekst zijn doorgaans heel klein. Overbodige woorden worden weggelaten of vervangen door eenvoudigere synoniemen. Maar inhoudelijk worden er geen aanpassingen gedaan en aan de essentie van de boodschap wordt nooit geraakt.
Verhitte debatten met door elkaar heen pratende politici
Live ondertitelen gaat heel snel en wordt alleen maar nog moeilijker als verschillende mensen door elkaar heen praten. Debatten in verkiezingsshows zijn een nachtmerrie voor elke ondertitelaar.
Ze dwingen de ondertitelaars tot keuzes: wat is de essentie en op welke uitspraken pikken ze in? En als ze allemaal door elkaar heen praten en niemand er nog iets van kan maken, dan kan ook de ondertitelaar niet anders dan de handdoek in de ring gooien en aan de kijker te laten weten: "ZE PRATEN DOOR ELKAAR HEEN". Gelukkig gebeurt dit maar zelden.
Allemaal niet zo evident dus, dat ondertitelen. Dat is duidelijk. Maar het is wel een enorme meerwaarde als je content altijd en overal toegankelijk wil maken. En net daarin schuilt dus de kracht van ondertiteling.
