© VRT - GVH
Alleen, hoe worden die teksten vertaald voor ze bij jou op het scherm komen? En gaan er zo nooit nuances verloren?
De populaire, Zuid-Koreaanse Netflixreeks Squid Game kreeg de afgelopen maanden heel wat kritiek over zich. Niet over de gewelddadige inhoud, wel over de ondertitels. Kijkers die zelf Koreaans spreken, vonden dat er bij de vertaling veel nuances verloren zijn gegaan. En die zijn natuurlijk belangrijk voor het verhaal. “Als je geen Koreaans spreekt, dan is het letterlijk alsof je niet hetzelfde programma gezien hebt”, aldus Youngmi Mayer, een Amerikaanse comédienne met Koreaanse roots.
Als er bij VRT een programma of film vertaald moet worden, gebeurt dat vaak op basis van het Frans- of Engelstalige script. Ook wanneer er in het origineel een andere taal wordt gesproken. Die uitgeschreven scripts komen doorgaans van de programmamakers zelf, waardoor de betrouwbaarheid verzekerd is.
“Toch proberen we ervoor te zorgen dat de vertalingen zo veel mogelijk gemaakt worden door mensen die ook de originele brontaal beheersen”, zegt Wim De Meester van de VRT Vertaaldienst. “Op die manier zorgen we ervoor dat we de nodige nuances kunnen aanbrengen, eventuele misinterpretaties in het Engels kunnen verbeteren of onvolkomenheden kunnen aanvullen. Daarvoor werken we met heel wat – soms externe – partners die deze talen kunnen vertalen.”
Maar soms is er geen vertaler beschikbaar voor een specifieke taal. De Meester: “Vaak gaat het om kortere fragmenten in programma’s die voor de rest in een vrij courante taal zijn opgenomen. Het gebeurt maar zelden dat VRT reeksen of films vertoont die volledig in een taal zijn opgenomen waar we geen vertalers voor hebben. In zulke gevallen wordt er gewerkt met een Engelse of Franse vertaling die de originele makers ons hebben bezorgd.”
We proberen ervoor te zorgen dat de vertalingen zo veel mogelijk gemaakt worden door mensen die ook de originele brontaal beheersen”
Zelfs wanneer er al Nederlandstalige ondertiteling beschikbaar is, wordt alles in principe opnieuw vertaald door de VRT Vertaaldienst of externen. “Zomaar ondertitels kopen en ervan uitgaan dat ze goed zullen zijn, doen we nooit”, aldus De Meester. “En als we een vertaling aangeboden krijgen voor een betrouwbare partner, zal er nog altijd iemand van onze vertaaldienst de ondertitels controleren.”
VRT hecht dan ook veel belang aan correcte vertalingen. De Meester: “Wie een beetje thuis is in de materie, weet dat er veel onzorgvuldige vertalingen en ondertitelingen gepubliceerd worden. Daarom kunnen wij het ons niet permitteren om zomaar iets over te nemen zonder het eerst grondig te controleren. Die controle doen we dus zowel inhoudelijk als vormelijk, want veel mediabedrijven hanteren geen of beperkte (stijl)normen. Wij hebben die wél.” Leessnelheid is er daar een van. Zo mogen de ondertitels niet te snel verdwijnen, opdat een zo breed mogelijk publiek ze kan lezen.
Arbeidsintensief
Bij VRT wordt er gestreefd om eenzelfde programma altijd aan dezelfde ondertitelaar toe te wijzen. “Soms lukt dat niet, omdat de levering pas kort voor uitzending gebeurt. Dan laten we meerdere mensen elk een stuk doen. Reeksen wijzen we het liefst toe aan één persoon, maar ook daar worden we vaak ingehaald door de realiteit.”
Zo worden reeksen steeds vaker in één keer - in boxset – op VRT MAX gepubliceerd, meestal op het moment dat de eerste aflevering op televisie is geweest. De reeks loopt dan op tv verder à rato van één of twee afleveringen per week. Maar aangezien alles al beschikbaar moet zijn voor onlinepublicatie, moet de hele reeks ondertiteld zijn tegen de eerste aflevering. “Wanneer er dan tijd te kort is, proberen we alle afleveringen door dezelfde persoon te laten nalezen, kwestie van de continuïteit toch zo veel mogelijk te verzekeren.”
Hoelang het duurt om een programma van twee uur te ondertitelen, is moeilijk te zeggen. De Meester: “Dat hangt onder meer af van de taal, het onderwerp, de snelheid waarmee er gesproken wordt, of het feit of er een script beschikbaar is of niet. Sommige films tellen tweeduizend ondertitels, andere maar duizend. Het vertalen van tweeduizend ondertitels vanuit het Engels, kan makkelijk drie tot vier werkdagen in beslag nemen, nalezen niet meegerekend. Als een programma van twee uur maar duizend ondertitels telt, zijn er vaak passages waarin weinig of niets gezegd wordt. Maar ook dan moet de ondertitelaar die passages bekijken. Hij weet immers maar nooit of er toch iets gezegd wordt. Kortom: het is allemaal erg arbeidsintensief.”
Het is belangrijk dat de vertaler ook op de hoogte is van de cultuur en de maatschappij van het land waar het verhaal zich afspeelt ."
Ondertitelen is binnen het vertalen dus een vak apart. Ondertitelaars moeten vaak ingrijpende keuzes maken. Zo is de woordvolgorde niet in alle talen dezelfde. Zeker bij lange zinnen is het niet de bedoeling dat er al iets in de ondertiteling verschijnt dat pas enkele seconden later gezegd wordt. Andere problemen zijn spreekwoorden of termen die geen Nederlands equivalent hebben. Denk bijvoorbeeld aan politie- en legerrangen, of gerechtelijke terminologie, die in elk land anders kunnen zijn. “Dan komt het erop neer om in de vertaling iets te schrijven dat in het Nederlands min of meer overeenkomt met wat er gezegd wordt”, zegt De Meester. “Hiervoor is het belangrijk dat de vertaler ook op de hoogte is van de cultuur en de maatschappij van het land waar het verhaal zich afspeelt of is opgenomen. Hoe dan ook: geen enkele keuze mag ten koste gaan van de verstaanbaarheid.”
